رفلاکس معده چیست؟

بیماری رفلاکس معده یا Gastric reflux که رفلاکس اسید نیز نامیده می شود شرایطی است که در آن اسید معده به دریچه پایینی مری یا دهان بر می گردد و موجب ایجاد مزه تلخ یا ترش در دهان و هم چنین سوزش سر معده می شود. در انتهای مری و ابتدای معده دریچه پایینی مری قرار دارد که حلقه ای عضلانی است و با باز شدن آن، غذا وارد معده می شود. پس از آن دریچه بسته می شود تا غذا به مری برنگردد. در صورتی که این دریچه ضعیف شده یا آسیب ببیند عملکرد آن مختل می شود و موجب رفلاکس معده می گردد. لازم به ذکر است که حالت ریفلاکس معده ممکن است بعضی مواقع به طور طبیعی در تمامی افراد در سنین نوزادی تا بزرگسالی رخ دهد که معمولا پس از خوردن غذای سنگین ایجاد می شود. در این حالت ممکن است فرد علائم آزار دهنده ای را تجربه نکند. اما در صورتی که این حالت تکرار شود نیاز به مراجعه به پزشک و درمان تخصصی دارد. این بیماری Gastroesophageal reflux disease یا GERD نام دارد.

علائم رفلاکس معده:

در اثر بیماری رفلاکس معده علائم زیر ایجاد می شوند:

– احساس سوزن سر معده و سوزش در مرکز قفسه سینه که معمولا پس از خوردن غذا ایجاد می شود و ممکن است به گلو نیز گسترش پیدا کند.

– بازگشت اسید معده و غذای هضم نشده به گلو یا دهان

– معده درد

– مشکل در بلع غذا

– درد قفسه سینه

– گلو درد و سرفه های مداوم و بی دلیل

– گرفتگی صدا به صورت مداوم که در اثر تحریک تارهای صوتی رخ می دهد

– احساس توده در گلو و مری

– حالت تهوع و استفراغ.

در صورتی که این علائم یا برخی از آن ها به صورت طولانی مدت وجود داشته باشند باید به پزشک متخصص مراجعه شود. در غیر این صورت موجب آسیب جدی مری می شود.

تشخیص ریفلاکس معده:

معمولا در صورتی که علائمی مانند سوزش سر معده و بازگشت اسید به گلو یا دهان را داشته باشیم، پزشک می تواند ابتلا به رفلاکس را تشخیص داده و تایید کند. در چنین شرایطی به خصوص اگر در مراحل ابتدایی این بیماری باشیم پزشک داروهای مربوطه را تجویز می کند تا مدت معینی مصرف شوند و نتایج مصرف دارو مورد بررسی قرار گیرد. اما اگر رفلاکس معده با کمک دارو بهبود پیدا نکرد و علائم جدی تری در بیمار مشاهده شد، انجام آزمایشات و بررسی های دقیق تر مطابق موارد زیر توصیه می شود:

– آندوسکوپی: آندوسکوپی بخش فوقانی دستگاه گوارش به پزشک اجازه می دهد که وضعیت مری و معده را به خوبی بررسی کند. در این روش از یک لوله باریک و انعطاف پذیر استفاده می شود که در قسمت سر آن دوربین و منبع نوری وجود دارد. پس از بی حسی یا بیهوشی سطحی بیمار، این لوله وارد دهان و مری و معده وی می شود و با داشتن بزرگنمایی مناسب، تصاویری از بخش های فوقانی دستگاه گوارش در اختیار پزشک قرار می دهد. البته ممکن است روده کوچک نیز مورد بررسی قرار گیرد. این تصاویر بر روی یک مانیتور قابل مشاهده هستند و امکان ثبت آن ها نیز وجود دارد.

– فشارسنجی مری: در این حالت یک لوله انعطاف پذیر وارد لوله می شود که فشار انقباضات عضلات مری را می سنجد. بر اساس این آزمایش مشخص می شود که اسفنکتر یا دریچه پایینی مری یا LES به خوبی عمل می کند یا خیر.

– بررسی pH مری: در این آزمایش، یک pH سنج مخصوص وارد مری می شود که از طریق سنجش اسیدیته آن تشخیص می دهد که اسید معده وارد مری شده است یا خیر.

رفلاکس معده چگونه درمان می شود؟

به منظور درمان رفلاکس، بسته به شدت بیماری داروهایی تجویز می شود تا علائم ریفلاکس را کاهش دهند. از جمله این داروها می توان به آنتی اسیدها، مهار کننده های پمپ پروتون و مسدود کننده های گیرنده هیستامین اشاره کرد که تمامی این داروها تولید اسید معده را کم یا مسدود می کنند. در صورتی که علائم بیماری خفیف باشد از آنتی اسیدها استفاده می شود که اثر کوتاه مدت دارند. اما مسدود کننده های گیرنده هیستامین اثر طولانی تری دارند. در صورتی که علائم رفلکس معده شدید باشد  از مهار کننده های پمپ پروتون استفاده می شود.

جلوگیری از رفلاکس معده:

راه اصلی جلوگیری از این بیماری یا جلوگیری از تشدید آن، تغییر سبک زندگی و رعایت رژیم غذایی است. راهکارهای زیر در این زمینه موثر هستند:

– کاهش وزن در صورت داشتن اضافه وزن زیاد

– بالا بردن قسمتی از تخت که سر و بالا تنه بر روی آن قرار می گیرد. به این منظور می توان از چند بالش استفاده کرد که بالاتنه را در حالت شیب دار قرار دهند. در این حالت اسید کمتری به از معده به مری بر می گردد. البته این کار مناسب افرادی است که هنگام شب نیز دچار سوزش سر دل می شوند. برخی افراد تنها دو تا سه ساعت پس از غذا این حالت را تجربه می کنند.

– کاهش مصرف غذاهایی که موجب شدیدتر شدن علائم می شوند مانند قهوه، شکلات، غذاهای چرب و نعناع.

– ترک سیگار: زیرا سیگار در کنار ضررهایی که به طور کل برای بدن دارد، بزاق دهان را کاهش می دهد. در حالی که بزاق به خنثی کردن اسید معده کمک می کند. علاوه بر این سیگار کشیدن می تواند موجب اختلال در عملکرد اسفنکتر پایینی مری شده و باعث سرفه نیز بشود.

– عدم مصرف وعده غذایی حدود 2 تا 3 ساعت قلب از خواب. به خصوص غذاهای چرب و سنگین نباید هنگام شب مصرف شوند.

– عدم پوشیدن لباس های تنگ که به مری و معده فشار وارد می کنند.

عوامل موثر در ایجاد ریفلاکس معده:

برخی فاکتورها احتمال ابتلا به رفلاکس معده را افزایش می دهند مانند:

– اضافه وزن: علت تاثیر اضافه وزن بر ابتلا به رفلکس معده کاملا مشخص نیست اما می توان گفت وزن بالا موجب ایجاد فشار در ناحیه شکم و در نتیجه ایجاد رفلاکس می شود.

– بارداری: بسیاری از خانم ها در بارداری رفلکس معده را تجربه می کنند که معمولا پس از پایان بارداری این حالت برطرف می شود.

– مصرف برخی داروها مانند آسپرین و ایبوپروفن.

– سبک زندگی: خوردن غذاهای چرب، کافئین و الکل و هم چنین کشیدن سیگار.

– فتق هیاتال Hiatus hernia: این نوع فتق در اثر ضعف عضلات دیافراگم و اسفنکتر ورودی به معده ایجاد می شود و باعث می شود بخشی از معده وارد قفسه سینه شود.

آیا رفلاکس معده خطرناک است؟

در صورتی که رفلاکس به موقع درمان شود معمولا خطری برای بدن ندارد. اما در صورتی که درمان نشده و یا به صورت دوره ای تکرار شود می تواند عوارض جدی زیر را ایجاد کند:

– تنگی مری: در اثر بازگشت مکرر اسید معده به مری زخم مری و تنگ شدن آن رخ می دهد که حالت انسداد جزئی مری یا سفتی آن باعث می شود غذا یا قرص به خوبی از آن عبور نکند. در واقع زخم هایی که در اثر اسید معده در مری ایجاد شده و بهبود پیدا می کنند این حالت باریک شدن را در مری ایجاد می کنند.

– التهاب مری: این حالت که ازوفاژیت Esophagitis نام دارد زمانی رخ می دهد که اسید معده موجب آسیب پوشش داخلی مری شود که موجب می شود احتمال زخم و فرسایش و حتی خون ریزی آن افزایش پیدا کند. لازم به ذکر است که در صورت خون ریزی میری، تشخیص آن تنها با آزمایش مدفوع امکان پذیر است.

– بیماری های ریه و گلو: گلو درد و صدای خشن و هم چنین گرفتگی صدا در اثر برگشت اسید معده به گلو رخ می دهد. هم چنین اگر اسید وارد ریه شود موجب علائمی شبیه آسم و ذات الریه می شود. این حالت می تواند آسیب دائمی به ریه ها وارد کند.

– مشکلات دندانی: ریفلاکس مکرر و دوره ای باعث می شود اسید معده مینای دندان را به مرور از بین ببرد.

رفلاکس معده در بارداری:

همان طور که قبل تر اشاره شد، بارداری می تواند موجب افزایش احتمال ابتلا به ریفلاکس معده شود زیرا تغییرات هورمونی در این دوران می تواند موجب شل شدن عضلات مری شود. علاوه بر این با رشد جنین، به معده فشار بیشتری وارد می شود و احتمال برگشت اسید به سمت مری بیشتر است. ابتلا به رفلاکس در یک بارداری احتمالا در بارداری های بعدی نیز رخ خواهد داد. این نوع رفلاکس دارای علائم زیر است:

– سرفه

– درد معده و قفسه سینه

حالت تهوع و استفراغ

– طعم اسید در دهان

– سوزش معده

– مشکل در بلع

– گرفتگی صدا.

ریفلاکس معده در نوزادان:

حدود 66 درصد نوزادان 4 ماهه به این بیماری مبتلا می شود. علاوه بر این رفلاکس معده در 10 درصد کودکان یک ساله نیز رخ می دهد. تف کردن یا استفراغ کردن غذا به طور مکرر توسط کودک می تواند نشان دهنده مشکل گوارشی و رفلاکس باشد. در نوزادان علائم زیر نشان دهنده رفلاکس است:

– حالت خفگی

– مشکل در تغذیه

– امتناع از شیر خوردن

– آروغ یا سکسکه

– سرفه یا ذات الریه مکرر

– مشکل در خوابیدن

– تحریک پذیری هنگام شیر خوردن

– کاهش وزن یا رشد ضعیف

– خم کردن پس هنگام شیر خوردن یا پس از آن.

جمع بندی:

رفلاکس معده یکی از شایع ترین بیماری های گوارشی است که تحت تاثیر تغذیه، سبک زندگی و استرس زیاد ایجاد می شود. در ابتدای ایجاد رفلاکس، می توان آن را با دارو به راحتی درمان کرد. اما در صورتی که درمان درست انجام نشود یا بیمار سبک زندگی خود را تغییر ندهد رفلاکس به صورت دوره ای رخ می دهد و آسیب های زیادی به مری، ریه، گلو و … وارد می کند. بنابراین در صورت داشتن علائم این بیماری بهتر است به پزشک متخصص گوارش مراجعه کنیم. درد معده در سنین بالای 60، استفراغ مکرر، درد قفسه سینه، کاهش وزن بی دلیل، کاهش اشتها و مشکل در بلعیدن غذا علائمی هستند که لازم است در اسرع وقت مورد بررسی قرار گیرند.