آشنایی با بیماری هاشیموتو
بیماری هاشیموتو چیست؟
در این مقاله می خوانید:
تیروئیدیت هاشیموتو Hashimoto’s thyroiditis که به آن بیماری هاشیموتو و تیروئیدیت لنفوسیتی مزمن نیز گفته می شود یکی از اختلالات مرتبط با غده تیروئید است که توسط یک پزشک ژاپنی به نام هاکارو هاشیموتو در سال 1912 کشف شد. این بیماری یکی از انواع بیماری های خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن علیه تیروئید عمل کرده و اجازه تولید کافی هورمون های تیروئید را نمی دهد. غده تیروئید یک غده پروانه ای شکل است که در قسمت جلوی گردن قرار گرفته و هورمون های T3 و T4 را تولید می کند که بر روی عملکرد قسمت های مختلف بدن تاثیر می گذارند. عملکرد غده تیروئید وابسته به غده هیپوفیز می باشد. معمولا در اثر ابتلا به این بیماری، کم کاری تیروئید رخ می دهد. عدم ترشح این هورمون ها بر روی متابولیسم بدن تاثیر می گذارد و در صورت عدم کنترل و درمان می تواند بر روی عملکرد قلب نیز تاثیرگذار باشد. در این مقاله به علائم و تشخیص و درمان این بیماری می پردازیم.
علت ابتلا به بیماری Hashimoto چیست؟
همانند سایر بیماری های خود ایمنی، علت دقیق بیماری هاشیموتو نیز مشخص نیست. در این اختلال، سیستم ایمنی یک آنتی بادی به نام Anti-TPO یا آنتی بادی ضد تیرو پراکسیداز را بیش از اندازه تولید می کند که به اشتباه به غده تیروئید حمله کرده و سلول های آن را از بین می برد. بنابراین غده تیروئید حالت ملتهب پیدا کرده و عملکرد خود را از دست می دهد. این بیماری دارای ریسک فاکتورهای زیر می باشد و در اثر عوامل زیر احتمال ابتلا به آن افزایش می یابد:
– جنسیت: خانم ها به خصوص در سنین میانسالی 7 برابر بیشتر از آقایان به هاشیموتو مبتلا می شوند زیرا هورمون های جنسی نقش زیادی در مبتلا شدن به این بیماری دارند.
– سن: این بیماری هم در خانم ها و هم در آقایان در میانسالی شایع تر از سنین دیگر است.
– داشتن بیماری خود ایمنی دیگر مانند لوپوس، دیابت نوع 1 و آرتریت روماتویید.
– ژنتیک: اگر فردی در خانواده به هاشیموتو مبتلا باشد احتمال ابتلا در افراد دیگر نیز بالا می رود.
– بارداری: تغییرات بدن در دوران بارداری می تواند بر روی عملکرد سیستم ایمنی و ابتلا به هاشیموتو تاثیر داشته باشد.
– مصرف بیش از اندازه ید در رژیم غذایی یا مصرف برخی داروها که غده تیروئید را تحریک می کنند.
– قرار گرفتن در معرض تشعشعات به خصوص در افرادی که تحت درمان سرطان خون هوچکین Hodgkin’s lymphoma هستند.
– عفونت
– استرس.
علائم بیماری هاشیموتو:
در بسیاری از موارد افراد مبتلا به این بیماری در مراحل نخست و تا چند سال متوجه آن نمی شوند زیرا علائم اولیه مشخصی ندارد یا علائم بسیار خفیف هستند. اما مهم ترین و اولین علامت آن بزرگ شدن غده تیروئید است که گواتر نامیده می شود. در بیماری گواتر عمل بلع برای بیمار دشوار می شود. در مبتلایان به بیماری هاشیموتو علائم کم کاری تیروئید معمولا دیده می شود مانند:
– خستگی زیاد
– افزایش بی دلیل وزن
– پف کردن صورت
– رنگ پریدگی
– درد مفاصل و عضلات
– اختلالات سیستم گوارش مانند یبوست
– ناتوانی جنسی
– اختلال در بارداری
– افسردگی
– ریزش موی شدید
– نازک و شکننده شدن موها
– کاهش ضربان قلب
– بر هم خوردن سیکل قاعدگی یا داشتن قاعدگی های دردناک و سنگین.
– افزایش حساسیت به سرما
– خشکی پوست
– مشکلات حافظه و تمرکز.
البته این علائم ممکن است در سایر بیماری ها و اختلالات نیز وجود داشته باشند و الزاما نشان دهنده هاشیموتو نباشند اما در صورت مواجه شدن با این علائم بهتر است با پزشک متخصص مشورت شده و آزمایش های لازم انجام گردد.
تشخیص بیماری هاشیموتو:
پس از مراجعه به پزشک، معاینات اولیه جهت بررسی افزایش اندازه غده تیروئید انجام شده و پزشک در مورد علائم احتمالی و سابقه خانوادگی فرد از وی سوال می کند. در ادامه انجام آزمایش های مختلف خون توصیه می شود که این آزمایش ها به شرح زیر می باشند:
– آزمایش هورمون محرک تیروئید یا TSH: در صورتی که TSH یا Thyroid Stimulating Hormone که توسط غده هیپوفیز ترشح می شود بیش از حد نرمال باشد نشان می دهد که غده تیروئید هورمون T4 را به اندازه کافی تولید نمی کند. در واقع هنگامی که غده هیپوفیز تشخیص دهد که سطح هورمون های تیروئید در خون کم شده است TSH بیشتری به تیروئید می فرستد تا آن را به تولید هورمون تحریک کند. بالا بودن TSH نشان دهنده کم کاری تیروئید است.
– آزمایش T4: در صورتی که تیروکسین یا T4 در خون پایین باشد نشان دهنده کم کاری تیروئید است و نشان می دهد که غده تیروئید هورمون کافی تولید نمی کند.
– تست آنتی بادی: این آزمایش میزان آنتی بادی Anti-TPO را که قبل تر به آن اشاره کردیم می سنجد که نشان دهنده بیماری خود ایمنی تیروئید است.
– در کنار آزمایش خون ممکن است انجام انواع تصویربرداری مانند سونوگرافی توصیه شود که ظاهر تیروئید و اندازه دقیق آن را نشان داده و وجود گره یا ندول Nodule تیروئید را نیز تشخیص می دهد.
درمان بیماری هاشیموتو:
درمان بیماری هاشیموتو همانند سایر بیماری های خود ایمنی امکان پذیر نیست. تنها به کمک مصرف مادام العمر داروها می توان بیماری را کنترل کرد و از تاثیر آن بر عملکرد قسمت های مختلف بدن جلوگیری نمود. با جایگزین کردن هورمون های تیروئید به صورت مصنوعی، امکان کنترل بیماری هاشیموتو وجود دارد. به این شکل سطح هورمون ها تنظیم شده و متابولیسم بدن به حالت طبیعی برگردانده می شود. این داروها علائم را تا حد زیادی کاهش می دهند و فرد می تواند زندگی طبیعی خود را داشته باشد. برای کنترل صحیح بیماری لازم است دوز دقیقی از داروی لووتیروکسین Levothyroxine که حاوی هورمون T4 سنتتیک است بسته به نتایج آزمایش خون بیمار توسط پزشک متخصص تجویز شود. علاوه بر این بیمار باید به طور منظم چکاپ به صورت تصویربرداری و آزمایش خون انجام دهد تا در صورت لزوم دوز داروی وی کم یا زیاد شود.
دوز دارو علاوه بر نتایج آزمایش به سن، وزن، شدت کم کاری تیروئید، بیماری های دیگر و داروهایی که با لووتیروکسین تداخل دارند بستگی دارد. در افرادی که علائمی مانند گواتر یا افزایش وزن را تجربه می کنند معمولا چند ماه طول می کشد تا دارو اثر خود را نشان دهد و اندازه غده تیروئید به حالت نرمال برگردد. زیرا عملکرد هورمون های تیروئید در بدن بسیار آرام است و زمان می برد. قرص لووتیروکسین معمولا هنگام صبح و به صورت ناشتا مصرف می شود و لازم است تا حدود یک ساعت پس از مصرف آن از خوردن صبحانه و نوشیدنی به غیر از آب خودداری شود. رعایت دوز مناسب دارو بسیار مهم است زیرا در اثر مصرف بیش از حد آن احتمال ابتلا به آریتمی و پوکی استخوان افزایش پیدا می کند.
هورمون T4 چه به صورت ترشح شده طبیعی در بدن و چه به صورت داروی لووتیروکسین در بدن به T3 یا تری یدوتیرونین تبدیل می شود. با مصرف لووتیروکسین، سطح T3 در بدن در اکثر موارد در حد طبیعی نگه داشته می شود اما در مواردی ممکن است پزشک مصرف هورمون T3 سنتتیک را نیز تجویز کند که سیتومل نام دارد.
فرق کم کاری تیروئید و هاشیموتو:
شایع ترین علت کم کاری تیروئید بیماری هاشیموتو است اما ممکن است فرد به هاشیموتو مبتلا نباشد اما تیروئید وی کم کار شده باشد. سایر علل ابتلا به کم کاری تیروئید عبارتند از:
– پرتو درمانی گردن
– درمان با ید رادیو اکتیو
– مصرف داروهای خاص
– بارداری
– کمبود ید
– جراحی تیروئید
– اختلال مادرزادی تیروئید
– اختلال هیپوتالاموس
– آسیب غده هیپوفیز.
در صورتی که کم کاری تیروئید به موقع درمان نشود می تواند مشکلات مختلف مانند کلسترول بالا، فشار خون بالا و نارسایی قلبی را به همراه داشته باشد. علاوه بر این در دوران بارداری موجب اختلال در رشد جنین می شود. یکی از بیماری های نادر که در اثر عدم درمان کم کاری تیروئید رخ می دهد بیماری میکسدم Myxedema است که در آن متابولیسم به شدت کاهش پیدا می کند و بسیار خطرناک است.
آیا بیماری هاشیموتو خطرناک است؟
با وجود این که بیماری هاشیموتو ممکن است عوارض بلند مدت داشته باشد اما در صورتی که به موقع تشخیص داده شده و کنترل شود، باعث می شود بیمار زندگی طبیعی خود را طی کند. البته لازم است تغییرات در سبک زندگی به منظور سلامت بیشتر اعمال شود. عدم درمان این اختلال می تواند عوارض جبران ناپذیری به همراه داشته باشد. زیرا هورمون های تیروئید برای عملکرد قسمت های مختلف بدن حیاتی هستند و عدم وجود آن ها می توان خطرات زیادی برای بدن داشته باشد که عبارتند از:
– گواتر Goiter: همان طور که قبل تر اشاره کردیم عدم درمان هاشیموتو موجب گواتر یا بزرگ شدن غده تیروئید می شود که می تواند عمل تنفس یا بلع را با مشکل رو به رو کند.
– مشکلات قلبی: بزرگ شدن قلب، ضعیف شدن قلب و ضربان قلب نامنظم، افزایش سطح کلسترول بد خون یا LDL.
– مشکلات سلامت روان مانند افسردگی که با گذشت زمان تشدید می شود.
– اختلال در عملکرد جنسی و باروری: در اثر عدم درمان هاشیموتو، کاهش میل جنسی و هم چنین در خانم ها اختلال در تخمک گذاری و قاعدگی ایجاد می شود. در آقایان نیز احتمال کاهش تعداد اسپرم وجود دارد.
– اختلال در دوران بارداری: با عدم کنترل این بیماری، خطر سقط جنین یا زایمان زودرس افزایش پیدا می کند. علاوه بر این نوزادان متولد شده در این حالت ممکن است دچار اوتیسم، کاهش توانایی ذهنی، تاخیر در گفتار و سایر اختلالات مرتبط با رشد شوند.
– میگزدم یا میکس ادم: به این بیماری نیز قبل تر اشاره کردیم. این بیماری نادر است و در صورتی که هاشیموتو و کم کاری تیروئید طولانی مدت وجود داشته و درمان نشده باشد ایجاد می شود. در این بیماری علائمی مانند بی حالی شدید، خواب آلودگی و بیهوشی رخ می دهد. هم چنین کمای میکسدم در اثر مواجهه با سرما، داروهای آرام بخش، استرس و عفونت ایجاد می شود.
هاشیموتو در دوران بارداری:
علاوه بر موارد فوق که در ارتباط با باروری و دوران بارداری گفته شد، هاشیموتوی درمان نشده در دوران بارداری می تواند منجر به کم خونی و پره اکلامپسی Pre-eclampsia شود. در کم خونی، گلبول های قرمز و هموگلوبین کاهش پیدا می کنند که زایمان زودرس، ضعیف شدن سیستم ایمنی و کم وزنی جنین می شود. در پره اکلامپسی فشار خون در دوران بارداری بالا می رود و مقدار پروتئین در ادرار نیز غیر طبیعی خواهد بود. این مشکل که بیشتر در اواخر بارداری رخ می دهد می تواند موجب سقط جنین و زایمان زودرس شود.
آیا لووتیروکسین با مواد غذایی یا دارو تداخل دارد؟
برخی مواد غذایی و داروها یا مکمل ها می توانند بر جذب لووتیروکسین تاثیر داشته باشند. در چنین شرایطی با مشورت با پزشک توصیه می شود که لووتیروکسین را حداقل 4 ساعت پیش از مصرف این مواد غذایی و داروها مصرف نمایید. این موارد عبارتند از:
– غذاهای دارای فیبر زیاد
– محصولات دارای سویا
– داروهایی که برای کاهش کلسترول خون استفاده می شوند مانند کلستیرامین
– مکمل آهن
– مکمل کلسیم
– هیدروکسید آلومینیوم
– داروهای زخم های گوارشی مانند سوکرالفات.
جمع بندی:
بیماری هاشیموتو موجب التهاب غده تیروئید شده و یک بیماری خود ایمنی به حساب می آید که در اثر آن عملکرد تیروئید مختل می شود. در اثر هاشیموتو احتمال ایجاد کم کاری تیروئید نیز افزایش می یابد. بنابراین لازم است بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شده و کنترل شد. در غیر این صورت می تواند مشکلات قلبی، فشار خون، کلسترول و بیماری های خطرناک مانند میکسدم را به همراه داشته باشد.