کم کاری تیروئید چیست؟

یکی از مهم ترین غدد درون ریز بدن، غده تیروئید است که موجب تنظیم بسیاری از فعالیت های بدن می شود و سه هورمون تری یدوتیرونین یا T3، تیروکسین یا T4 و کلسیتونین را تولید می کند. این هورمون ها به تنظیم مصرف انرژی بدن، تولید گرما و رشد کمک می کنند. کم کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدیسم Hypothyroidism یکی از شایع ترین بیماری های مرتبط با غده تیروئید است که زنان 3 برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به این بیماری هستند. این بیماری زمانی ایجاد می شود که تیروئید نتواند هورمون کافی تولید کند. کم کاری تیروئید شایع ترین بیماری بعد از دیابت است به طوری که طبق تحقیقات انجام شده از هر 1000 نفر، 2 نفر به این بیماری مبتلا هستند. این بیماری ممکن است جدی به نظر نرسد، اما در صورت کنترل نشدن می تواند منجر به مشکلات بسیاری شود. بنابراین لازم است به موقع تشخیص داده شده و با داروهای لازم کنترل شود.

عملکرد غده تیروئید:

غده تیروئید موجب تنظیم سوخت و ساز بدن می شود و متابولیسم را در میزان نرمال آن حفظ می کند. حال اگر این غده عملکرد بیش از حد داشته باشد و هورمون زیادی تولید کند یکی از علائم اصلی آن لاغر شدن سریع بیمار است. اما اگر کم تر از حد معین کار کند و هورمون کمی تولید کند، سوخت و ساز بدن پایین آمده و اضافه وزن رخ می دهد. این اضافه وزن بیشتر در شکم رخ می دهد. لازم به ذکر است که اگر فرد مبتلا به کم کاری باشد و چاقی رخ داده باشد، با فعالیت ورزشی و رژیم غذایی چندان قادر به کاهش وزن نخواهد بود یا کاهش وزن به میزان بسیار کمی رخ می دهد. بنابراین لازم است با تشخیص به موقع این بیماری، از تشدید علائم جلوگیری شود.

علائم کم کاری تیروئید:

این بیماری ممکن است در مراحل ابتدایی علائمی از خود نشان ندهد و فرد در آزمایش خون روتین متوجه کم کاری شود. اما در مراحل بعدی علائمی مانند خستگی، اضافه وزن، خشکی شدید پوست و عدم تحمل سرما را به همراه دارد. در گروه های سنی مختلف و شرایط بدنی متفاوت، علائم کم کاری تیروئید متفاوت بوده و به شرح زیر است:

علائم کم کاری در زنان:

– نامنظم شدن سیکل قاعدگی

– افسردگی

– پف صورت

– ریزش مو یا نازک شدن تار مو

– تورم و درد مفاصل

– کاهش ضربان قلب

– فراموشی و اختلال حافظه

– چاقی

– احساس گرفتگی در سینه

– یبوست

– افزایش کلسترول خون

– احساس ضعف عضلانی

– خشکی پوست

– بزرگ شدن غده تیروئید که به آن گواتر گفته می شود.

علائم هیپوتیروئیدیسم در کودکان و نوجوانان:

با وجود این که این بیماری در کودکان و نوجوانان شایع نیست اما می تواند تحت تاثیر عوامل ژنتیکی رخ دهد و علاوه بر علائم شایع که قبل تر به آن اشاره شد، علائم زیر را نیز داشته باشد:

– رشد کم که موجب قد کوتاه کودک شود

– رشد ذهنی کم

– بلوغ دیررس

– تاخیر در بیرون زدگی دندان های دائمی.

علائم کم کاری تیروئید در نوزادان:

برخی از نوزادان با بیماری تیروئید متولد می شوند که علت اصلی آن ژنتیک است و ممکن است در ابتدای تولد علائم زیر را داشته باشند:

– یبوست شدید

– زردی پوست و چشم

– عضلات ضعیف

– گریه شدید

– تنفس سخت

– مشکلات تغذیه ای

– بیرون زدن ناف.

در صورتی که کم کاری تیروئید نوزاد تشخیص داده نشده و درمان نشود می تواند موجب خواب بیش از حد و حالت بدنی بسیار شل شود که در صورت عدم درمان می تواند عقب ماندگی ذهنی و جسمی را به همراه داشته باشد.

کم کاری تیروئید در دوران بارداری:

زنانی که زمینه ابتلا به این بیماری را دارند، احتمال شروع بیماری آن ها در دوران بارداری بیشتر است زیرا در دوران بارداری بدن برای دو نفر فعالیت می کند و بیشتر احتمال کم کاری وجود دارد. علاوه بر این اگر فرد دچار کم کاری باشد، در دوران بارداری ممکن است تیروئید وی کم کارتر شده و علائمی بیشتری در بدن ایجاد شود مانند:

– کاهش تمرکز

– مشکلات خواب

– خشن شدن صدا

– افزایش وزن به صورت غیر طبیعی

– خستگی بسیار زیاد

– خشکی شدید پوست

– افتادگی پلک چشم و ورم صورت

– کند شدن ضربان قلب

– یبوست شدید.

به منظور جلوگیری از این علائم شدید، لازم است خانم ها پیش از بارداری یا در ابتدای این دوران آزمایش های تیروئید را انجام دهند تا در صورت تشخیص این بیماری، درمان های لازم به سرعت آغاز شوند. در غیر این صورت، کم کاری می تواند تاثیر مخربی بر جنین داشته باشد.

کم کاری تیروئید در مردان:

همان طور که قبل تر نیز ذکر شد، این بیماری در زنان شایع تر است اما مردان هم به آن مبتلا می شوند به خصوص اگر سابقه ژنتیکی داشته و افرادی از خانواده آن ها به این بیماری مبتلا باشند. کم کاری تیروئید در مردان دارای علائم زیر است:

– احساس سرمای شدید

– افسردگی

– عدم تمرکز

– درد ماهیچه ها

– خستگی شدید

– یبوست

– ناخن و موی خشک

– اضافه وزن.

علت کم کار شدن تیروئید چیست؟

کم کاری تیرویید به دلایل مختلفی رخ می دهد که عبارتند از:

– ژنتیک: در اکثر موارد، سابقه خانوادگی مشکلات تیروئید موجب کم کاری تیروئید می شود.

– بیماری خود ایمنی: در انواع بیماری های خود ایمنی که اکثرا ژنتیکی هستند، قسمتی از بدن توسط سیستم ایمنی به عنوان بیگانه شناخته می شود و بدن به مبارزه با آن می پردازد. در صورتی که خود ایمنی تیروئید رخ دهد، تیروئید عملکرد صحیح خود را از دست می دهد. این بیماری تیروئیدیت هاشیموتو نامیده می شود که باعث کم کاری یا پرکاری شده و موجب التهاب غده تیروئید می شود. هاشیموتو بیشتر در خانم ها و به خصوص در دوران بلوغ دیده می شود. علاوه بر این، اگر فرد مبتلا به سایر بیماری های خود ایمنی مانند سلیاک یا دیابت باشد، احتمال ابتلای وی به هاشیموتو افزایش می یابد.

– درمان با ید رادیواکتیو: در درمان پرکاری تیروئید از ید رادیواکتیو یا داروهای سرکوب کننده غده تیروئید استفاده می شوند که موجب تعادل عملکرد آن می گردند. اما ممکن است تاثیر بیش از حد داشته و موجب کم کاری شوند.

– قرار گرفتن در معرض اشعه: در صورتی که بیمار به منظور درمان انواع سرطان ناحیه گردن و بالا تنه تحت پرتو درمانی قرار گیرد، امکان آسیب غده تیروئید وجود دارد.

– مشکلات مادرزادی مانند نداشتن غده تیروئید: در نوزادانی که بدون غده تیروئید یا با تیرویید ناقص متولد می شوند ممکن است علائمی در ابتدای تولد ظاهر نشود و تنها راه تشخیص آن، آزمایش های تیروئید است.

– اختلال در تولید هورمون محرک تیروئید: در برخی موارد، تیروئید بیمار کاملا سالم است و عملکرد صحیحی دارد. اما غده هیپوفیز فرمان لازم برای تولید TSH را صادر نمی کند. با کاهش تولید این هورمون، غده تیروئید تحریک نمی شود تا هورمون های لازم را تولید نماید. این مشکل که هیپوتیروئیدی مرکزی نامیده می شود ممکن است در اثر نبود هورمون رشد، هورمون محرک غده فوق کلیوی، هورمون محرک جنسی و پرولاکتین(هورمون محرک ترشح شیر) رخ دهد. این اختلال می تواند ارثی باشد.

– کمبود ید در رژیم غذایی و کاهش جذب آن در بدن: برای عملکرد غده تیروئید، ید یک عنصر بسیار مهم است. در صورتی که ید از طریق تغذیه به بدن فرد نرسد احتمال کم کاری تیروئید وجود دارند.

– جراحی تیروئید: در صورتی که در اثر وجود گره های تیروئیدی یا تومورهای سرطانی، بخشی از تیروئید یا تمام آن به کمک جراحی خارج شود، لازم است فرد به صورت مادام العمر داروی لووتیروکسین مصرف کند. زیرا غده تیروئیدی وجود ندارد که هورمون تولید کند یا بخش باقی مانده غده، عملکرد کافی ندارد.

– مصرف بیش از حد داروهای پرکاری تیروئید.

– عوارض جانبی برخی داروها: برخی داروها مانند داروهای لیتیومی که برای درمان اختلالات روانی کاربرد دارند، می توانند بر تیروئید اثر مخربی داشته باشند.

– آسیب بیرونی به غده تیروئید.

– دوران بارداری: در بعضی موارد در دوران بارداری یا پس از آن، آنتی بادی های خود ایمن ساخته شده در بدن موجب کم کاری می شوند.

تشخیص هیپوتیروئیدیسم:

برای تشخیص و درمان بیماری لازم است به پزشک متخصص غدد مراجعه شود. پزشک ابتدا با بررسی علائم بیمار مانند یبوست، خشکی پوست و اضافه وزن، معاینات بالینی لازم را انجام می دهد و سپس برای تشخیص قطعی از روش های زیر کمک می گیرد:

– آزمایش خون: در این آزمایش خون، سطح هورمون های TSH، T4 و T3 بررسی می شود. در صورتی که هورمون T4 که توسط غده تیروئید تولید می شود کم بوده و TSH بالا باشد نشان دهنده کم کاری تیروئید است. در واقع در صورتی که T3 و T4 کم ترشح شوند، غده هیپوفیز باید TSH بیشتری ترشح کند تا تیروئید را وادار به ترشح هورمون نماید. بنابراین، بالا بودن TSH نشانه کم کاری است. غده هیپوفیز که در قاعده مغز قرار دارد، سطح هورمون های تیروئید را تنظیم می کند. لازم به ذکر است که پزشک در ابتدای امر تنها TSH را بررسی می کند و در صورت بالا بودن آن، ممکن است نیاز باشد به منظور بررسی دقیق تر، سطح T3 و T4 نیز چک شود. برای انجام آزمایش خون تیروئید نیاز به ناشتا بودن وجود ندارد.

– تصویربرداری: در صورتی که پزشک لازم بداند، سی تی اسکن تیروئید و سونوگرافی نیز علاوه بر آزمایش خون انجام می شوند. در این آزمایش ها وجود ندول یا گره های تیروئیدی نیز بررسی می شود.

درمان کم کاری تیروئید:

پس از تشخیص بیماری با روش های ذکر شده، لازم است درمان بیماری شروع شود. رایج ترین روش درمانی مصرف روزانه لووتیروکسین است که مانند هورمون های تیروئید برای بدن عمل می کند و باعث می شود با بالا آمدن سطح T4 و T3، میزان TSH در محدوده نرمال تنظیم شود. در واقع اگر مدتی بیمار این دارو را مصرف کند و سپس مجددا آزمایش خون بدهد، TSH بالا نبوده و به حد طبیعی بر می گردد و علائم بیمار نیز به مرور کاهش پیدا می کنند. دوز مصرفی دارو توسط پزشک متخصص تجویز می شود و ممکن به مرور کم یا زیاد شود. بنابراین بیمار به هیچ وجه نباید تغییری در دوز توصیه شده بدهد یا دارو را خودسرانه مصرف کند. در بیشتر موارد لازم است بیمار دارو را به صورت مادام العمر مصرف کند و سطح TSH وی در معاینات دوره ای سه یا شش ماهه بررسی شود. در صورت کاهش مصرف دارو بدون نظر پزشک، علائم بیماری بر می گردد. هم چنین در صورتی که دارو بیش از حد مصرف شود عوارضی مانند افزایش اشتها، بی خوابی و تپش قلب خواهد داشت.

عوارض تیروئید کم کار:

در صورتی که هیپوتیروئیدیسم به موقع تشخیص داده نشود یا بیمار از خوردن قرص لووتیروکسین خودداری کند، عوارض بسیار جدی رخ می دهد که ممکن است جبران ناپذیر باشند:

– گواتر: بزرگ شدن غده تیروئید یکی از عوارض عدم درمان است که موجب ناراحتی در تنفس و بلع بیمار می شود و ظاهر ناخوشایندی نیز ایجاد می کند.

– اختلالات ذهنی: سرعت عملکرد مغز کاهش پیدا کرده و موجب گیجی، فراموشی و هم چنین افسردگی شدید می شود.

– مشکلات قلبی به دلیل افزایش LDL که چربی خون مضر است. مشکلات قلبی به خصوص در نوزادان دچار کم کاری تیروئید موجب عقب ماندگی های ذهنی و جسمی می شود.

– در صورتی که مشکل تیروئید در دوران بارداری تشخیص داده نشده و درمان نشود می تواند آسیب های جدی و جبران ناچذیری به جنین وارد کند.

– آسیب اعصاب محیطی: اعصاب محیطی انتقال دهنده پیام ها از مغز و نخاع به قسمت های دیگر بدن هستند. با آسیب این اعصاب، علائمی مانند ضعف عضلات، بی حسی و سوزن سوزن شدن رخ می دهد.

– نازایی: با کاهش هورمون های تیروئید، تخمک گذاری دچار اختلال می شود و به مرور می تواند منجر به ناباروری شود.