استریل کردن تجهیزات پزشکی یکی از مراحل مهم پیش از استفاده از آن ها است. زیرا این تجهیزات می توانند به راحتی انتقال دهنده انواع میکروارگانیزم ها از جمله میکروب و باکتری باشند و عفونت را به بدن بیمار انتقال دهند. به منظور استریل کردن تجهیزات پزشکی از روش های متنوعی استفاده می شود. یکی از پرکاربردترین عوامل در استریلیزاسیون، حرارت است که به صورت خشک یا همراه با رطوبت به کار رفته و تجهیزات مختلف را ضد عفونی می کند. در این مقاله دو دستگاه استریلیزاسیون فور و اتوکلاو را که در آن ها از حرارت برای از بین بردن میکروارگانیزم ها استفاده می شود بررسی می کنیم.

دستگاه فور:

فور که به آن آون یا اجاق یا کوره نیز گفته می شود با استفاده از هوای داغ و خشک، تجهیزات مختلف را استریل می کند. این دستگاه بسیاری از میکروارگانیزم ها را از بین می برد اما با استفاده از آن استریلیزاسیون کامل رخ نمی دهد. تجهیزات فلزی یا لوازمی که دارای لبه های تیز هستند باید در فور قرار داده شوند. زیرا فور باعث زنگ زدگی تجهیزات فلزی نمی شود و لبه اجسام تیز را کند نمی کند. این دستگاه در مطب دندانپزشکی، اتاق عمل و آزمایشگاه ها استفاده می شود. دمای فور 30 تا 350 درجه است و با توجه به نوع تجهیزاتی که در آن قرار می گیرند، دما و زمان قرار گرفتن در فور تنظیم می شود. البته معمولا دما روی 180 درجه یا بیشتر تنظیم می شود و تجهیزات به مدت 45 تا 60 دقیقه در دستگاه می مانند تا ضد عفونی شوند.

کاربردهای دستگاه فور:

– استریل کردن ظروف شیشه ای مانند پیپت و لوله آزمایشگاهی.

– استریل کردن تجهیزات فلزی مانند پنس، قیچی و تیغ جراحی.

– استریل کردن نوک قلم کوتر یا اره های جراحی.

– خشک کردن نمونه های آزمایشگاهی.

– گرم کردن محیط کشت سلول بدون آن که محیط کشت خشک شود و رطوبت خود را از دست بدهد.

اجزای دستگاه فور:

دستگاه فور یا آون از قسمت های زیر تشکیل شده است:

– محفظه داخلی دستگاه: این قسمت از جنس استیل ضد زنگ است که مقاومت بالایی در برابر دمای بالا دارد. هم چنین سنسورهای دمایی و ترموکوپل دستگاه در آن قرار داده می شوند.

– المنت های گرم کننده: یک یا دو المنت در دستگاه قرار داده می شوند و تعداد آن ها بستگی به کاربرد و توان الکتریکی دستگاه دارد. این المنت ها حرارت مورد نیاز را تامین کرده و در کنار دیواره خارجی قرار داده می شوند.

– عایق حرارتی: میان دو جداره دستگاه عایق حرارتی از جنس پشم شیشه قرار می دهند. این عایق از هدر رفتن انرژی جلوگیری کرده و باعث می شوند داخل دستگاه سریع سرد نشده و بیش از حد نیز گرم نشود. زیرا گرم شدن بیش از حد به مدارهای الکتریکی دستگاه آسیب وارد می کند.

– تایمر به منظور تنظیم زمان حرارت دادن تجهیزات.

– فن دستگاه: این قسمت هوای درون دستگاه را می چرخاند و باعث گرم شدن تمام نقاط آن می شود.

– سیستم حفاظتی دستگاه که مانند فیوز بوده و در شرایط اضطراری جریان را قطع می کند.

– سیستم کنترل و نمایش دمای داخل فور: این سیستم سنسورهای دقیق و حساس دارد و دما را به صورت دماسنجی یا برد الکتریکی نشان می دهد.

انواع دستگاه فور:

دستگاه فور دارای حجم های مختلف 55 لیتری، 40 لیتری و 27 لیتری است اما بر اساس نوع کاربرد نیز به 4 دسته زیر تقسیم می شود:

– فور ساده: این نوع آون که کاربرد بسیار آسانی دارد، ترمومتر، دریچه تخلیه بخار و نشانگر دمای داحل دستگاه ندارد و قابل کالیبره کردن نیست. دقت دمایی آن حدود 10 درجه است و برای استریل کردن تجهیزات فلزی اتاق عمل و دندانپزشکی استفاده می شود.

– فور دیجیتال: این نوع فور دارای ترمومتر و دریچه تخلیه بخار است و در بعضی دماها کالیبره می شود. هم چنین دقت دمایی آن 5 درجه بوده و دمای آن تا 250 درجه بالا می رود.

– آون دمای بالا: این آون مناسب آزمایشگاه های تخصصی فیزیک است و دما را تا 600 یا 700 درجه بالا می برد.

– آون خلاء یا وکیوم: فور خلاء به منظور استریل کردن تجهیزاتی که به اکسیژن حساس هستند استفاده می شود. دمای آن تا 110 درجه بالا می رود.

دستگاه اتوکلاو:

دستگاه اتوکلاو یکی از اصلی ترین دستگاه ها برای استریل کردن است که تجهیزات مختلف را با استفاده از دما، بخار آب و فشار بالا ضد عفونی می کند. این دستگاه تقریبا تمام میکروارگانیزم ها را از بین می برد زیرا علاوه بر دما، بخار آب با فشار بالا سرعت استریل کردن را بالا می برد. این دستگاه برای تجهیزات فلزی و لوازمی که لبه تیز دارند مناسب نیست. زیرا باعث زنگ زدگی تجهیزات فلزی شده و لبه لوازم تیز مانند تیغ جراحی را کند می کند. در محفظه این دستگاه دما به بیش از 100 درجه سانتی گراد می رسد و آب تبدیل به بخار می شود تا روند استریل کردن را سرعت بخشد. این دستگاه بیشتر برای مواد پلاستیکی، شیشه ای و مایعات مورد استفاده قرار می گیرد. دمای دستگاه تا حدود 130 درجه بالا می رود. معمولا برای استریل کردن تجهیزات مختلف از دمای 120 درجه استفاده می شود. اگر تجهیزات پک شده باشند لازم است از دمای 130 درجه استفاده شود.

دستگاه اتوکلاو در مطب های دندانپزشکی، دامپزشکی و اتاق عمل استفاده می شود. علاوه بر این در آزمایشگاه ها برای استریل کردن محیط کشت مورد استفاده قرار می گیرد. لازم به ذکر است که بعضی داروها مانند داروهای سرطان و مواد شیمیایی قابل تبخیر را نمی توان در این دستگاه استریل کرد. انواع شیشه های پیرکس، پلاستیک پلی پروپیلن و نوک سمپلرها که پلاستیکی هستند در اتوکلاو استریل می شوند.

اجزای دستگاه اتوکلاو:

دستگاه اتوکلاو از قسمت های زیر تشکیل شده است:

– محل قرارگیری ظروف: درون محفظه داخلی دستگاه ظروف قرار داده می شوند و اطراف آن لوله هایی پر شده از بخار آب وجود دارند که دما را در این محفظه یکنواخت می کنن.

– تله بخار: یکی از مهم ترین قسمت های اتوکلاو تله یا دام بخار است. زمانی که درون محفظه، بخار آب انرژی خود را از دست می دهد و به مایع تبدیل می شود باید از سیستم خارج شود تا سرعت انتقال گرما تحت تاثیر قرار نگیرد و کارایی سیستم کاهش پیدا نکند. تله بخار این مایعات اضافی را خارج می کند.

– سیستم کنترل: این سیستم سه پارامتر اصلی دما، زمان و فشار را به صورت نرم افزاری و برنامه ریزی شده تنظیم می کند.

– سوپاپ اطمینان: این بخش، ایمنی دستگاه را تامین می کند و با کنترل فشار و دما، از آسیب به دستگاه و کاربر جلوگیری می نماید.

– خنک کننده میعانات: این سیستم، هوا، بخار و میعانات دستگاه را که باید وارد فاضلاب شوند تا دمای 60 درجه خنک کرده و از آسیب به لوله های فاضلاب جلوگیری می کند.

– سیستم خلاء: پمپ خلاء هوا را از سیستم خارج کرده و باعث وکیوم داخل محفظه می شود.

– مولد بخار: این بخش، آب را گرم کرده و بخار تولید می کند.

انواع دستگاه اتوکلاو:

دستگاه اتوکلاو در 3 کلاس N، B و S دسته بندی می شود:

– کلاس N: این گروه که پایین ترین کلاس اتوکلاو است نوعی دستگاه کمکی به حساب می آید و برای استریل کردن جامدات بدون پوشش استفاده می شود. اگر مواد حفره دار باشند نباید در این دستگاه قرار داده شوند. اتوکلاو کلاس N، پمپ خلاء ندارد و مناسب خشک کردن نیست.

– کلاس B: این دستگاه پیشرفته ترین اتوکلاو است و در اتاق عمل و دندانپزشکی استفاده می شود.

– کلاس S: این دستگاه بین کلاس N و B قرار دارد و دارای پمپ خلاء بوده و پیش از شروع استریل کردن، هوا را از محفظه خارج می کند.

تفاوت دستگاه فور و اتوکلاو:

– در مواردی که تجهیزات به رطوبت حساس باشند مانند پنس و قیچی و یا احتمال کند شدن لبه تیز آن ها در اثر رطوبت وجود داشته باشد باید از دستگاه فور استفاده شود که حرارت خشک دارد.

– تجهیزاتی که به رطوبت حساس نیستند در دستگاه اتوکلاو قرار داده می شوند و درصد بیشتری از میکروارگانیزم های آن ها از بین می رود. در حالی که در فور میکروارگانیزم ها کمتر از بین می روند.

– در اتوکلاو به دلیل وجود رطوبت که سرعت استریل کردن را بالا می برد، از دمای کمتری نسبت به فور استفاده می شود. اما در فور دما تا 160 یا 180 درجه بالا می رود.

– دستگاه فور با وجود داشتن دمای بالاتر، تاثیرگذاری کمتر و هزینه پایین تری دارد.

– در اتوکلاو دما ثابت است و تغییر نمی کند اما دمای فور را می توان تغییر دارد.

– کنترل کیفی فور و تعمیر آن راحت تر از اتوکلاو است.

– دستگاه اتوکلاو باید بسیار دقیق ساخته شود در غیر این صورت می تواند خطرناک باشد و دچار انفجار شود.

خرید دستگاه فور و اتوکلاو در بازار تجهیزات پزشکی ایران:

انواع فور و اتوکلاو در بازار تجهیزات پزشکی ایران موجود است. هنگام خرید این دستگاه ها باید دقت شود که تنظیمات دستگاه دقیق باشد و به خوبی تا دما یا فشار مورد نظر بالا رود. هم چنین بین دیواره های دستگاه عایق وجود داشته باشد تا از هدر رفتن انرژی جلوگیری شود. دستگاه فور در برند شفا گستر و دستگاه اتوکلاو در برندهای پارس مهر و کاوش مگا در فروشگاه درمان شو عرضه می شوند. شما می توانید با مراجعه به وبسایت فروشگاه درمان شو انواع فور و اتوکلاو را مشاهده نمایید.