دستگاه اتوکلاو چیست؟
دستگاه اتوکلاو یکی از مهم ترین و پرکاربردترین تجهیزات استریل کردن است که برای ضد عفونی کردن تجهیزات پزشکی مختلف با استفاده از دما و بخار آب و فشار بالا مورد استفاده قرار می گیرد. با استفاده از این دستگاه تقریبا تمام میکروارگانیزم ها از بین می روند. زیرا علاوه بر دمای بالا، بخار آب با فشار بالا نیز وجود دارد که سرعت استریل کردن را بالا می برد. این دستگاه برای تجهیزات فلزی مناسب نیست زیرا بخار موجود در آن باعث زنگ زدن این لوازم می شود. علاوه بر این تیغ ها و لوازم تیز جراحی نیز نباید در آن قرار داده شوند زیرا لبه تیز آن ها کند می شود. اتوکلاو در آزمایشگاه و محیط های درمانی مانند مطب ها و بیمارستان ها مورد استفاده قرار می گیرد.
درون محفظه این دستگاه دما به بیش از 100 درجه سانتی گراد می رسد و در همین مرحله، آب به بخار تبدیل می شود تا در روند استریل کردن تاثیر داشته باشد. اتوکلاو به خصوص برای استریل کردن مواد پلاستیکی حساس مناسب بوده و برای استریل کردن جامدات، مایعات و تجهیزات به شکل های گوناگون استفاده می شود. میکروارگانیزم هایی که در دستگاه فور به طور کامل از بین نمی روند در این دستگاه از بین برده می شوند.
کاربرد دستگاه اتوکلاو:
این دستگاه به صورت ویژه در مطب های دندانپزشکی، دامپزشکی، صنایع شیمیایی و صنایع غذایی استفاده می شود. علاوه بر این برای تمیز کردن، از بین بردن آلودگی تجهیزات پزشکی و ایجاد محیط کشت مناسب باکتری به کار می رود. لازم به ذکر است که بعضی داروها مانند داروهای سرطان، مواد شیمیایی قابل تبخیر، مواد سمی و مواد قابل اشتعال را نمی توان در اتوکلاو قرار داد. مواد زیر قابل استریل کردن در اتوکلاو هستند:
– شیشه: شیشه های پیرکس قابل اتوکلاو کردن هستند و باید درب آن ها محکم بسته شود زیرا احتمال منفجر شدن شیشه وجود دارد.
– پلی پروپیلن: این ماده که نوعی پلاستیک است می تواند حرارت اتوکلاو را تحمل کند.
– نوک سمپلرها که اغلب از مواد پلاستیکی ساخته شده اند قابل اتوکلاو کردن است.
نحوه کار اتوکلاو:
دستگاه اتوکلاو با برق 220 ولت و فرکانس 50 هرتز عمل می کند. اگر نوسانات برق از 180 تا 220 ولت باشد مشکلی ایجاد نخواهد شد اما برای نوسانات بیشتر لازم است ترانسفورماتور مناسب نصب شود. برای کار با اتوکلاو لازم است ابتدا در سینی مخصوص آن آب ریخته شود. برای این کار درب اتوکلاو را باز کرده و سینی آن بیرون آورده می شود. سپس باید تا قسمت max مشخص شده درون آن آب ریخته شود و سینی سر جای مخصوص آن قرار داده شود. اگر مقدار آب کافی نباشد بر روی نمایشگر دستگاه اخطار داده می شود. تجهیزاتی که باید استریل شوند در محفظه دستگاه قرار گرفته و درب بسته می شود. در این حالت زمان استریل کردن مشخص شده و دکمه On زده می شود. دستگاه به صورت خودکار عملکرد خود را آغاز می کند. در این مرحله دمای درون محفظه و فشار داخل آن بالا می رود.
عملکرد دستگاه اتوکلاو در تبدیل کردن آب به بخار به دو صورت است. در حالت اول آب به طور مستقیم وارد محفظه دستگاه می شود و توسط المنت های اطراف محفظه گرم می گردد. سپس در دمای 100 درجه سانتی گراد به بخار تبدیل می شود. در حالت دوم، آب وارد مولد بخار می شود و پس از تبدیل شدن به بخار وارد محفظه داخلی دستگاه می گردد. هوای داخل محفظه باید به طور کامل با بخار آب جایگزین شود زیرا این هوا می تواند مانع نفوذ بخار به تجهیزات باشد. زمان استریل کردن از لحظه ای است که دمای کل محفظه به دمای مورد نظر رسیده باشد. پس از اتمام استریلیزاسیون، چراغ LED گرمکن دستگاه خاموش می شود و جمله End of sterile نشان داده می شود. با فشردن دکمه Power دستگاه خاموش می شود. پیش از باز کردن درب دستگاه لازم است شیر تخلیه بخار که بر روی درب آن است باز شده و بخار به طور کامل تخلیه شود تا درجه فشار به صفر برسد. در این حالت می توان درب دستگاه را باز کرد.
قیمت دستگاه اتوکلاو:
دستگاه های اتوکلاو بر اساس برند، مدل و حجم به انواع مختلفی تقسیم می شوند که هر کدام قیمت متفاوتی دارند. از طرف دیگر نوسان در بازار تجهیزات پزشکی، قیمت دستگاه ها را هم تغییر می دهد. به همین دلیل برای اطلاع از قیمت دقیق دستگاه های اتوکلاو علاوه بر مشاهده محصولات در سایت درمان شو می توانید اطلاعات تکمیلی را از کارشناسان ما دریافت کنید.
بهترین برند دستگاه اتوکلاو:
این دستگاه در برندهای مختلفی تولید و در بازار تجهیزات پزشکی ایران عرضه شده است. از بین شرکت های سازنده این دستگاه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
– پارس مهر: این برند محصول ایران است و دستگاه هایی تولید کرده است که هوشمند و دارای صفحه نمایش لمسی هستند. این دستگاه ها با سیستم تولید بخار سریع باعث صرفه جویی در مصرف انرژی می شوند.
– کاوش مگا: این برند تولید کننده انواع دستگاه اتوکلاو است که از جمله آن ها می توان به اتوکلاو دندانپزشکی هم اشاره کرد. دستگاه های تولید شده معمولا تمام اتوماتیک هستند و با وجود برد الکترونیکی هوشمند می توانند هر خطایی را اعلام کنند.
پارامترهای تاثیرگذار در فرآیند اتوکلاو:
– زمان استریلیزاسیون: بر اساس ابزاری که داخل دستگاه قرار می گیرد زمان استریلیزاسیون متفاوت است. به عنوان مثال برای شیشه ها و تجهیزات فلزی 20 دقیقه و برای مواد چرب 120 دقیقه لازم است.
– جنس سینی دستگاه اتوکلاو: جنس سینی که داخل دستگاه قرار می گیرد باید در برابر حرارت مقاوم باشد. این سینی ها معمولا از استیل ضد زنگ یا پلاستیک پلی پروپیلن ساخته می شوند.
– ظرفیت دستگاه : هر چه حجم دستگاه و تجهیزاتی که داخل دستگاه قرار می گیرد بیشتر باشد زمان بیشتری لازم است تا فرآیند استریل کردن انجام شود.
– دمای استریلیزاسیون
– فشار استریلیزاسیون
فشار و دمای دستگاه اتوکلاو:
دمای دستگاه حداکثر تا حدود 130 درجه سانتی گراد بالا می رود. معمولا برای استریل کردن تجهیزات مختلف از دمای 120 درجه و برای لوازم پک شده از دمای 130 درجه استفاده می شود. فشار موجود و بخار آب اتوکلاو باعث می شود در کنار حرارت، پروتئین ها و آنزیم های ساختاری میکروارگانیزم ها تخریب شوند. بنابراین عمل استریل کردن راحت تر و سریع تر انجام می شود.
اجزای دستگاه اتوکلاو:
– محل قرارگیری ظروف: محفظه داخلی دستگاه محل قرار دادن ظروف است و اطراف آن لوله هایی وجود دارند که از بخار آب پر شده و دما را در محفظه یکنواخت می کنند.
– سیستم کنترل: در اتوکلاو کردن سه پارامتر دما، زمان و فشار موثر هستند. این پارامترها با یک سیستم نرم افزاری برنامه ریزی می شوند و دریچه ها و سایر اجزای اتوکلاو با یک توالی خاص باز و بسته می شوند تا این پارامترها در میزان صحیح خود قرار داشته باشند.
– دام یا تله بخار: این قسمت یکی از مهم ترین بخش های دستگاه اتوکلاو است. درون محفظه دستگاه زمانی که بخار آب انرژی خود را از دست می دهد و به مایع تبدیل می شود اگر از سیستم خارج نشود سرعت انتقال گرما در سیستم را تحت تاثیر قرار می دهد و کارایی سیستم را کاهش می دهد. تله بخار این مایعات اضافی را از سیستم حذف می کند.
– سوپاپ اطمینان: اتوکلاو به دلیل این که تحت فشار بالا عمل می کند باید ساختار مقاوم و ایمنی داشته باشد و از آسیب به کاربر جلوگیری کند. سوپاپ اطمینان این ایمنی را تامین می کند. این بخش در واقع یک شیر ایمنی است که فشار را کنترل می کند و در صورت بالا رفتن بیش از حد فشار یا دما مقداری از فشار داخل محفظه را کاهش می دهد.
– خنک کننده میعانات: هوا، بخار و میعانات دستگاه که پساب به حساب می آیند و باید وارد فاضلاب شوند باید دمای کمتر از 60 درجه سانتی گراد داشته باشند. سیستم خنک کننده میعانات به این منظور استفاده می شود و از آسیب به لوله کشی فاضلاب نیز جلوگیری می کند.
– سیستم خلاء: این سیستم دارای پمپ خلاء است که به باعث وکیوم داخل محفظه شده و هوا را خارج می کند.
– مولد بخار: این مولد در قسمت زیر محفظه دستگاه قرار می گیرد و آب را گرم کرده و بخار تولید می کند.
انواع دستگاه اتوکلاو:
کلاس بندی اتوکلاو نشان می دهد که دستگاه برای استریل کردن چه تجهیزاتی مناسب است:
– کلاس N: این کلاس پایین ترین کلاس اتوکلاو است و به عنوان دستگاه کمکی استفاده می شود. این دستگاه برای استریل کردن مواد جامد بدون پوشش استفاده می شود. در صورتی که مواد دارای حفره باشند نباید در این دستگاه استریل شوند. این دستگاه فاقد پمپ خلاء است و گزینه مناسبی برای خشک کردن نیست.
– کلاس B: پیشرفته ترین اتوکلاو کلاس B است که در دندانپزشکی و بیمارستان ها استفاده می شود و مناسب استریل کردن مواد و تجهیزات پزشکی و صنعتی است.
– کلاس S: این کلاس بین N و B قرار دارد و متوسط است. این دستگاه دارای پمپ خلاء بوده و پیش از شروع فرآیند هوا را از محفظه خارج می کند.
تقسیم بندی دیگر اتوکلاوها بر اساس محیطی است که در آن استفاده می شوند:
– اتوکلاو آزمایشگاهی: این نوع اتوکلاو دارای حجم های متفاوت 10، 25، 50، 75 و 100 لیتری است و تمام قسمت های آن از جمله درب، مخزن و کاور آن از جنس استیل است. هم چنین دارای سیستم مصرف بهینه انرژی، کنترل سطح آب و گیره نگه دارنده درب دستگاه است.
– اتوکلاو بیمارستانی: این اتوکلاو که به آن اتوکلاو دیگی نیز گفته می شود دارای حجم های مختلف 200 و 300 لیتری و انواع تک درب، دو درب و گراویتی است. این دستگاه دارای برد الکترونیکی دیجیتال، فیلتر هپا و دو برنامه دمایی 121 و 134 درجه است.
– اتوکلاو کلینیکال: این دستگاه دارای درب تمام اتوماتیک است و درب آن به صورت دستی نیز باز می شود. بدنه آن از جنس استیل ضد زنگ است و برد الکترونیکی هوشمند، فیلتر هپا، خشک کن هیتری، سنسور تشخیص کیفیت آب، خروجی پورت USB، مولد بخار با سرعت بالا، پمپ خلاء قوی و تست نشتی بخار دارد.
– اتوکلاو دندانپزشکی: این دستگاه نیز درب اتوماتیک با قابلیت باز شدن دستی نیز دارد. بدنه آن از جنس فولاد و مخزن آن از جنس استیل است. این اتوکلاو برد الکترونیکی هوشمند، خشک کن هیتری، پمپ خلاء، مولد سریع بخار و تست نشتی و نفوذپذیری بخار دارد. این دستگاه در مدل های 23 و 30 لیتری ساخته می شود.
اتوکلاوها بر اساس درجه حرارت نیز به دو دسته تقسیم بندی می شوند:
– اتوکلاو درجه بالا: دارای محدوده دمایی 132 تا 134 درجه سانتی گراد.
– اتوکلاو درجه پایین: در محدوده دمایی 121 تا 123 درجه سانتی گراد.
اطمینان از درست انجام شدن فرآیند اتوکلاو:
برای اطمینان حاصل کردن از صحت فرآیند اتوکلاو نشانگرهایی وجود دارند:
– نشانگرهای بیولوژیکی که به صورت نوار یا لوله های شامل اسپور استفاده می شوند. برای کنترل کردن فرآیند اتوکلاو، این نوار یا لوله داخل دستگاه قرار می گیرد. پس از اتمام کار دستگاه، لوله داخل دستگاه انکوباتور آزمایشگاهی کشت داده می شود. اگر اسپورها زنده باشند رنگ نوار یا لوله تغییر می کند و نشان دهنده خطا در فرآیند اتوکلاو است.
– نشانگرهای شیمیایی که به تغییر شیمیایی یا فیزیکی خاص حساس هستند. رایج ترین نوع این نشانگرها نوارهای کاغذی هستند. در این نوارها از جوهری استفاده شده که به گرما حساس است و اگر دمای دستگاه به 121 درجه سانتی گراد برسد از سفید به رنگ دیگر تغییر می کند. اگر این تغییر رنگ رخ ندهد به معنی اختلال در کار دستگاه است.
– نشانگرهای خارجی که به منظور شناسایی بسته هایی که درون دستگاه اتوکلاو قرار می گیرند ساخته شده اند. معمولا رنگ این نوارهای زرد است و با چسب حساس به فشار پوشیده شده اند و پس از اتمام فرآیند اتوکلاو به رنگ قهوه ای یا سیاه تغییر می کنند.
نکات مهم در استفاده از دستگاه اتوکلاو:
دستگاه اتوکلاو تحت فشار بالا عمل می کند به همین دلیل می تواند خطراتی به دنبال داشته باشد و در استفاده از این دستگاه باید نکات زیر رعایت شوند:
– تجهیزات درون دستگاه نباید قبل از خشک شدن خارج شوند.
– آب دستگاه باید کافی باشد و بیش از سه چهارم مخزن آن نباید پر شود.
– لوازم نوک تیز یا دارای لبه تیز نباید در دستگاه قرار داده شوند.
– کیسه هایی که برای استریل شدن در دستگاه قرار داده می شوند باید حالت شل و آزاد داشته باشند تا جریان بخار آب به راحتی از آن ها عبور کند.
– حداقل زمان لازم برای اتوکلاو کردن 30 تا 45 دقیقه است. در غیر این صورت لوازم کامل استریل نمی شوند.
– پس از اتمام کار دستگاه تا زمانی که دما و فشار به حالت عادی برنگشته نباید درب دستگاه باز شود.
– دستگاه باید به صورت منظم چک و سرویس شود.
– تجهیزات باید به خوبی بسته بندی شوند تا استریل کردن آن ها موثر باشد.
– در صورتی که دستگاه رسوب کرد باید از آب مقطر برای پر کردن آن استفاده شود.
– اتوکلاو باید در محیطی نگه داری شود که دارای تهویه مناسب باشد تا گرما و رطوبت ایجاد شده از دستگاه به کاربر صدمه وارد نکند. هم چنین کف محیط باید نسبت به گرما و رطوبت مقاوم باشد.
آیا تجهیزات پیش از قرار گرفتن در اتوکلاو بسته بندی می شوند؟
اگر تجهیزات پیش از اتوکلاو کردن بسته بندی شوند، خطر آلوده شدن آن ها پس از اتوکلاو کردن کاهش پیدا می کند. برای بسته بندی کردن از مواد مختلف مانند کاغذ، پلاستیک و پارچه استفاده می شود که کاغذ و پلاستیک رایج تر هستند. لوازم مورد استفاده برای بسته بندی عبارتند از:
– کاغذ های خاص: کاغذهای مورد استفاده باید 3 یا 4 برابر کل لوازم باشند. کاغذی که اتوکلاو شده مجددا قابل استفاده نیست و باید دور انداخته شود. کاغذهای مورد استفاده به این منظور به صورت کاغذ کرپ یا کاغذ غیر بافته شده هستند. کاغذ کرپ برای بسته بندی لوازمی مانند ست پانسمان استفاده می شود. اما کاغذ غیر بافته شده محکم تر از کاغذ کرپ است و برای استفاده از آن ابتدا تجهیزات در یک سینی قرار داده می شوند و سپس سینی با این کاغذ پوشانده می شود.
– پلاستیک برای مواد و تجهیزات خشک: این نوع پلاستیک در برابر حرارت بالا مقاوم است.
– ظروف شیشه ای و پلاستیکی برای مایعات: مایعات را معمولا در ظروفی از جنس پیرکس یا پلی پروپیلن اتوکلاو می کنند. این ظروف باید تا نیمه از مایع پر شوند. درب آن ها نیز نباید محکم بسته شود.
خرید دستگاه اتوکلاو:
هنگام خرید دستگاه اتوکلاو باید دقت شود که دمای دستگاه به خوبی تنظیم شود و رطوبت و فشار درون آن را بتوان به میزان لازم تغییر داد. علاوه بر این، لازم است دستگاه با توجه به نوع تجهیزاتی که استریل می شوند کلاس بندی مناسبی داشته باشد. به طور مثال برای تجهیزات دندانپزشکی و اتاق عمل باید از اتوکلاو کلاس B استفاده شود. حجم دستگاه نیز بسته به محیطی که مورد استفاده قرار می گیرد باید به درستی انتخاب شود.
قابلیت هایی مانند سیستم هشدار و امکان استفاده از لوله کشی آب شهری و عدم نیاز به آب مقطر از مواردی هستند که کاربر باید به آن ها توجه کند. مناسب ترین دستگاه از جنس فولاد ضد زنگ است و المنت حرارتی دور تا دور آن قرار می گیرد که حرارت را به طور یکنواخت در دستگاه توزیع می کند. در نهایت توجه به گارانتی و خدمات پس از فروش دستگاه و سرویس های دوره ای آن از اهمیت بالایی برخوردار است.