رادیولوژی

1 کالا

دستگاه رادیولوژی چیست؟

دستگاه رادیولوژی، تصویربرداری تشخیصی نیز نامیده می شود که در آن از انرژی تابشی برای تشخیص و درمان بیماری ها استفاده می شود. در رادیولوژی از عوامل مختلف فیزیکی مانند اشعه و میدان مغناطیسی استفاده می شد تا تصاویری از داخل بدن به دست آید. به کمک این تصاویر می توان انواع بیماری ها و مشکلات بدنی را تشخیص داد و درمان آن ها را آغاز کرد. این دستگاه در دو شاخه رادیولوژی تشخیصی و رادیولوژی مداخله ای استفاده می شود که در تشخیصی، تصاویر به دست آمده به تشخیص بیماری کمک می کنند و در مداخله ای، از رادیولوژی در روند درمان بیمار استفاده می شود.

رادیولوژی با استفاده از اشعه های ریز موج انجام می شود که قابل مشاهده نیستند و تنها توسط دستگاه قابل دریافت و ثبت می باشند. علاوه بر این، اشعه ایکس که برای ثبت تصاویر رادیولوژی مورد استفاده قرار می گیرد از تمامی مواد و هم چنین بافت های بدن عبور می کند و سرب تنها ماده ای است که اشعه ایکس از آن عبور نمی کند. رادیولوژی بر اساس نوع آن و ناحیه ای از بدن که تحت تصویربرداری قرار می گیرد به دسته های مختلف سونوگرافی، ام آر آی MRI و سی تی اسکن CT scan و … تقسیم می شود که در این متن توضیح داده می شوند.

کاربردهای دستگاه رادیولوژی:

در مراحل ابتدایی تشخیص انواع بیماری ها، پس از معاینات بالینی توسط پزشک، انواع تصویربرداری تجویز می شود که تصاویر نسبتا دقیقی از بافت مورد نظر به پزشک ارائه می دهند. با بررسی این تصاویر، پزشک می تواند روش درمانی مناسب بیمار را تجویز نماید. با استفاده از دستگاه رادیولوژی تشخیصی، به خصوص مدل های جدیدتر ارائه شده در بازار تجهیزات پزشکی می توان تصاویر سیاه و سفید یا رنگی و با دقت و کنتراست بالا تهیه نمود. این روش دارای کاربردهای زیر می باشد:

– بررسی مشکلات مربوط به ستون فقرات، آرتروز و لغزش مهره های کمر

– تشخیص شکستگی استخوان ها

– بررسی وضعیت کلیه، کبد، معده و روده

– به دست آوردن تصویر از ریه ها و بررسی بیماری های مرتبط با آن

– تصویربرداری از مغز

– بررسی حفره شکمی و پستان

– بررسی پاسخ بدن بیمار به روش های درمانی و داروها.

در رادیولوژی مداخله ای که Interventional نامیده می شود، در حین عمل جراحی و در طی فرآیند درمان، روند جراحی یا درمان مورد بررسی قرار می گیرد. به طور مثال در چنین شرایطی کاتتر یا سایر تجهیزات وارد بدن شده اند و هم زمان از سیستم تصویربرداری نیز استفاده می شود. این روش بیشتر در طی عمل های جراحی به کار می رود و در شرایطی استفاده می شود که پزشک نخواهد برش بزرگی در طی جراحی بر روی بدن بیمار ایجاد کند و نیاز به جراحی کم تهاجم وجود داشته باشد. کاربردهای رادیولوژی مداخله ای عبارتند از:

– آنژیوگرافی

– درمان سرطان

– کنترل خونریزی

– درمان تومور یا تومور ابلیشن با استفاده از امواج رادیویی یا ماکروویو

– بیوپسی با سوزن از اندام های مختلف مانند غده تیروئید

– بیوپسی پستان

– جاگذاری کاتتر وریدی

– جاگذاری لوله تغذیه.

انواع دستگاه رادیولوژی:

تقسیم بندی های مختلفی برای دستگاه رادیولوژی وجود دارد. رادیولوژی می تواند ثابت یا پرتابل باشد. دستگاه ثابت نسبتا بزرگ و سنگین است و امکان جا به جایی آن وجود ندارد و در مرکز درمانی مورد استفاده قرار می گیرد. اما رادیولوژی پرتابل یا قابل حمل، امکان جا به جایی دارد و در بخش های مختلف بیمارستان یا در مطب و هم چنین در آمبولانس قابل استفاده می باشد. این نوع دستگاه وزن و حجم کمتری نسبت به مدل ثابت دارد.

دستگاه رادیولوژی بر اساس نوع اشعه به شکل زیر تقسیم بندی می شود:

دستگاه هایی که با اشعه ایکس عمل می کنند:

رادیوگرافی X-ray: از این روش در تشخیص بیماری های استخوان و ریه استفاده می شود. این روش به شیوه های مختلفی انجام می گیرد. در حالتی که ماده حاجب به بدن تزریق نشود تصاویر با دقت و کنتراست کمتری ایجاد می شوند. اما با تزریق مواد کنتراست، امکان بررسی اندام ها به صورت دقیق و مجزا وجود دارد.

ماموگرافی: این روش در تشخیص بیماری های سینه کاربرد دارد و بعد از 40 سالگی به منظور ابزار غربالگری استفاده می شود.

سنجش تراکم استخوان: به منظور سنجش پوکی استخوان در سنین بالا به خصوص پس از یائسگی در خانم ها از این روش استفاده می شود.

توموگرافی: توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن در تشخیص بیماری های تمام بدن به کار می رود و یک روش تصویربرداری سه بعدی به حساب می آید و دقت بالایی دارد.

آنژیوگرافی: در بیماری های عروقی از این روش استفاده می شود که امکان درمان با آن نیز وجود دارد. با استفاده از ورود ابزار مختلف به درون ورید یا وارد کردن دارو به آن، داخل رگ مشاهده شده و در صورت لزوم باز می شود.

فلوروسکوپی: این روش به منظور بررسی دستگاه ادراری، روده، عروق و قلب به کار می رود و توده های غیر طبیعی را نیز تشخیص می دهد. به این منظور به بیمار ماده رادیواکتیو تزریق می شود تا تصاویر و توده ها با وضوح مناسب مشاهده شوند. تفاوت این روش با رادیولوژی ساده در این است که در رادیولوژی تصاویر ثابت هستند اما در فلوروسکوپی تصاویر پویا می باشند.

پزشکی هسته ای: به منظور بررسی جریان خون، سرطان و عملکرد قلب از این روش استفاده می شود و لازم است ماده رادیواکتیو نیز به بیمار تزریق شود. اسکن استخوان، تست ورزش و اسکن تیروئید به این شیوه انجام می گیرد.

پت اسکن PET scan: این روش که توموگرافی انتشار پوزیترون نام دارد با استفاده از تزریق ماده رادیواکتیو نشان دار یا رادیو دارو انجام می شود و عملکرد متابولیک یا بیوشیمیایی بافت ها را نشان می دهد.

پانورکس و سفالومتری OPG: در تشخیص بیماری های دهان و دندان از این روش استفاده می شود و امکان بررسی کل دندان ها و فک بالا و پایین وجود دارد.

دستگاه هایی که با امواج صوتی عمل می کنند:

سونوگرافی: این دستگاه رادیولوژی یکی از ساده ترین و متداول ترین روش ها در تشخیص بیماری های مربوط به اندام های شکمی و سینه است و در دوران بارداری نیز برای بررسی وضعیت مادر و رشد جنین به کار می رود. به دلیل بی خطر بودن امواج صوتی مورد استفاده در این روش که دارای فرکانس 1 تا 20 مگاهرتز هستند، هیچ گونه خطری بیمار را به خصوص در دوران بارداری تهدید نمی کند.

– سونوگرافی داپلر رنگی: این روش در بررسی عروق و خونرسانی و هم چنین در دوران بارداری به کار می رود.

اکوکاردیوگرافی: در این روش قلب و عروق آن مورد بررسی قرار می گیرند.

دستگاه هایی که با امواج رادیویی کار می کنند:

MRI: به منظور تشخیص انواع بیماری ها به خصوص مشکلات مرتبط با عضلات و مغز از ام آر آی استفاده می شود. با استفاده از این روش، بدن از زوایای مختلف بالا به پایین و جلو به عقب بررسی می شود. میدان مغناطیسی موجب ایجاد تصاویر در این روش شده و کاملا بی خطر است.

تقسیم بندی دیگر دستگاه رادیولوژی بر اساس آنالوگ یا دیجیتال بودن آن است. دستگاه های آنالوگ نسل قبلی دستگاه های دیجیتال هستند و در تصاویر آن ها نقاط ریز به هم پیوسته موجب تشکیل تصویر می شوند. اما تصاویر رادیولوژی دیجیتال تشکیل شده از پیکسل یا واحد های ریز مربعی شکل است. تصاویر آنالوگ از طریق تابش اشعه باز تیوب به بدن و سپس برخورد به کاست پوشیده شده از فسفر ایجاد می شوند که لازم است به تصاویر آنالوگ تبدیل شوند. امروزه دستگاه CR یا Computed Radiography این تصاویر را به دیجیتال تبدیل می کند تا کیفیت بالاتری داشته باشند. تصاویر دیجیتال قابل چاپ بر روی فیلم مخصوص هستند و امکان ذخیره و تنظیم کیفیت آن ها نیز وجود دارد.

اجزای دستگاه رادیولوژی:

دستگاه رادیولوژی از قسمت های زیر تشکیل شده است:

تیوب مولد اشعه ایکس: این تیوب یک محفظه شیشه ای بدون هوا است که اطراف آن محفظه سربی قرار داده شده است. بین این دو محفظه از یک روغن غلیظ استفاده می شود که نسبت به ولتاژ الکتریکی عایق است و از جرقه الکتریکی جلوگیری می کند. علاوه بر این خنک کننده است و از بالا رفتن دمای تیوب جلوگیری می کند.

ستون نگه دارنده تیوب: با استفاده از این ستون، تیوب به جهت های مختلف چرخیده و حرکت می کند. در مواردی هم تیوب را ثابت نگه می دارد.

کالیماتور: تنظیم خروجی پرتو ایکس و محدود کردن آن بر عهده کالیماتور است و یک دریچه قابل تنظیم برای عبور و محدود کردن اشعه ایکس دارد.

ژنراتور ولتاژ بالا: ولتاژ لازم برای تولید اشعه ایکس به وسیله این ژنراتور ایجاد می شود که برق تک فاز یا سه فاز را به ولتاژ مورد نظر می رساند.

کابل های ولتاژ بالا: ولتاژ ایجاد شده با استفاده از این کابل ها به دو سر تیوب می رسد.

فیلم رادیوگرافی: پرتوی ایکس با عبور از بدن به یک فیلم رادیوگرافی برخورد کرده و تصویر را ایجاد می کند. مواد فلورسانس و صفحات تشدید کننده در دو طرف این فیلم وجود دارند.

تخت رادیولوژی: بیمار برای تصویربرداری بر روی این تخت قرار می گیرد و لازم است تخت ساده، متحرک یا دارای ویژگی های لازم دیگر باشد.

مدارهای کنترل کننده دستگاه: ولتاژ تیوب، جریان آن و زمان تابش بر روی کیفیت تصویر تاثیر می گذارند. مدار کنترلی دستگاه به کنترل و تنظیم این پارامترها کمک کرده و از قسمت های حساس محافظت می کند. علاوه بر این موجب ایمنی الکتریکی بیمار و اپراتور می شود.

پنل کاربری: اپراتور می تواند با استفاده از این پنل، تمامی تنظیمات و کنترل های لازم را در اختیار داشته باشد.

پروسسور: به منظور ظاهر کردن فیلم رادیولوژی از پروسسور یا پردازنده استفاده می شود که عملیاتی که در گذشته در تاریک خانه انجام می شد را انجام می دهد.

عملکرد دستگاه رادیولوژی:

ابتدا پرتوی ایکس از تیوب تولید کننده آن خارج می شود. مولد این پرتو مانند لامپ کاتودیک عمل می کند و با بمباران فلزی از جنس تنگستن و به هم خوردن ترازهای انرژی الکتریکی آن، انرژی جا به جایی الکترون ها به شکل پرتوی ایکس آزاد می شود. این پرتو به بیرون هدایت شده و به بدن بیمار می رسد. بخشی از پرتو از بدن عبور کرده و بخشی از آن توسط بدن جذب می شود. در واقع بخش هایی از بدن که تراکم بیشتری دارند اشعه بیشتری را جذب می کنند. پرتوهای عبوری از بدن، به گیرنده منتقل می شوند. این تابش خروجی از بدن تا زمانی که پردازش نشده است در فیلم دارای فسفر باقی می ماند و یک تصویر نهفته ایجاد می کند. تصویر نهایی با استفاده از پروسسور ایجاد می شود.

خرید دستگاه رادیولوژی:

دستگاه رادیولوژی یکی از اساسی ترین و سرمایه ای ترین تجهیزات پزشکی موجود در مرکز درمانی است. کارشناسان سایت درمان شو خریداران را در تهیه مناسب ترین دستگاه راهنمایی می کنند. هنگام خرید لازم است نکات زیر مدنظر قرار داده شوند:

– دوام دستگاه و مقاوم بودن آن بسیار مهم است.

– کیفیت اشعه ایکس خروجی دستگاه نباید به مرور کاهش پیدا کند.

– لازم است توجه شود که در خرید این دستگاه، علاوه بر هزینه ای که برای تهیه دستگاه پرداخته می شود لازم است هزینه هایی برای تعویض تیوب اشعه ایکس، آموزش پرسنل، گارانتی های طولانی مدت و خرید فیلترهای جدید نیز در نظر گرفته شود.

– دستگاه باید از برند مناسب تهیه شده باشد و گارانتی و خدمات پس از فروش داشته باشد.

– کیفیت تصویر باید مناسب باشد.

– دارای نرم افزار پشتیبان باشد.

– امکان تنظیم دستگاه رادیولوژی بر اساس محیطی که در آن قرار می گیرد وجود داشته باشد.

– فضای زیادی را اشغال نکند و در صورت لزوم قابل استفاده در محیط های محدود باشد.

– قابلیت تنظیم خودکار داشته باشد.

– تصاویر نهایی را در کوتاه ترین زمان ممکن و با سرعت بالا ایجاد کند.

مزایا و معایب رادیولوژی:

در این روش تصاویر با سرعت بالا به دست می آیند و به پزشک کمک می کنند تا در کوتاه ترین زمان ممکن، نوع بیماری را تشخیص دهد. استفاده از این روش غیر تهاجمی موجب می شود بدون نیاز به جراحی و بررسی مستقیم بافت بدن، اختلال آن مشخص شود. امروزه روش های نوین موجب به دست آمدن تصاویر سه بعدی، مجازی و مولکولی شده اند و تشخیص پزشک را دقیق تر کرده اند.

در مقابل، استفاده از این دستگاه معایب و عوارضی نیز به همراه دارد. مهم ترین مشکل، آسیبی است که اشعه ایکس می تواند در طولانی مدت در بیمار ایجاد کند. به خصوص در افرادی که به دلیل بیماری، مرتب تحت رادیولوژی قرار می گیرند خطر اشعه ایکس بیشتر می شود. اتاق رادیولوژی باید ایمن سازی شده باشد و از بیماران و پرسنل نیز تا حد ممکن محافظت شود. البته در دستگاه های رادیولوژی جدید، دوز اشعه وارد شده به بدن بسیار کم است و خطر آن نسبت به قبل بسیار کمتر شده است. در صورتی که برای تصویربرداری نیاز به تزریق ماده حاجب باشد احتمال حالت تهوع، استفراغ، سرگیجه و واکنش های آلرژیک وجود دارد.

از دیگر معایب رادیولوژی پیشرفته بودن تجهیزات آن است که موجب می شود در صورت آسیب دیدن یا نیاز به تعویض قطعات، هزینه زیادی پرداخته شود. علاوه بر این، تفسیر تصاویر حاصل بسیار پیچیده است و نیاز به تبحر پزشک و تجربه وی دارد.

تعمیر و نگه داری دستگاه:

طبیعی است که با استفاده مکرر از دستگاه رادیولوژی، احتمال ایجاد اشکال در قطعات مختلف و عملکرد دستگاه وجود داشته باشد. در چنین شرایطی لازم است قطعات تعویض شده یا برای تعمیر به شرکت ارائه دهنده خدمات پس از فروش تحویل داده شوند. به طور مثال ممکن است نیاز به تعویض بردها، خازن های سوخته و لامپ نشان گر وجود داشته باشد یا لازم باشد تعمیراتی مانند سفت شدن ریل مخصوص فیلم رادیولوژی انجام شود.

به منظور جلوگیری از این مشکلات تا حد ممکن، باید بررسی های دوره ای به صورت منظم و توسط شخص حرفه ای انجام شوند. علاوه بر این لازم است بخش هایی از دستگاه از جمله بردها به صورت دوره ای با استفاده از اسپری مخصوص تمیز شوندو گرد و غبار بر روی آن ها باقی نماند. در غیر این صورت احتمال سوختن بردها بالا می رود. نگه داری صحیح دستگاه و تعمیر به موقع قطعات الکترونیکی و ترمیم بدنه دستگاه موجب افزایش طول عمر دستگاه رادیولوژی می شود.