پالس اکسیمتر چیست؟

پالس اکسیمتر دستگاهی است که به صورت غیر تهاجمی، سریع و بدون درد سطح اکسیژن اشباع در خون را اندازه گیری می کند. قبل از اینکه با دستگاه پالس اکسیمتر و کارکرد و انواع آن آشنا شویم، بهتر است بدانیم چرا مهم است که سطح اکسیژن خون را اندازه گیری کنیم و این داده چه اطلاعاتی را در اختیار ما قرار می دهد.

اهمیت اندازه گیری میزان اکسیژن خون

احتمالا تا قبل از سال 2020 و شیوع بیماری کرونا، بیشتر افراد اطلاع خاصی از اهمیت اندازه گیری درصد اشباع اکسیژن خون نداشتند و در طول زندگی شاید برخوردی هم با این موضوع نداشتند و تنها زمانی این امر برایشان اهمیت پیدا می کرد که فرد درگیر بیماری می شد و یا نیازمند انجام عمل جراحی بود. تا اینکه از سال 2020 و همه گیری ویروس کووید 19 اهمیت دستگاه هایی مثل اکسیژن ساز و همچنین سنجش میزان اکسیژن خون برای همگان مشخص گردید که سلامت ریه ما و میزان اکسیژن موجود در خون دو پدیده کاملا به هم وابسته هستند که اثر مستقیم بر حیات فرد دارند.

به زبان ساده سطح اکسیژن خون نشان می دهد که چه مقدار اکسیژن توسط هموگلوبین خون در بدن در حال حرکت است و بین بافت ها و ماهیچه های بدن توزیع می شود. در جریان فرآیند تنفس، هموگلوبین خون اکسیژن را از ریه ها دریافت می کند و اکسی هموگلوبین(Oxyhemoglobin) را تشکیل می دهد و توسط جریان خون، اکسیژن را به بافت ها و عضلات بدن می رساند. سپس دی اکسیدکربن را از بافت ها جذب می کند و تبدیل به کربامینوهموگلوبین(Carbaminohem

oglobin) می شود که این دی اکسید کربن توسط ریه ها و در عمل باز دم از بدن خارج می شود.

در هنگام تنفس هوا از طریق بینی وارد نای می شود و سپس به ترتیب به نایژه و نایژک ها می رسد. در انتهای راه های هوایی کوچکتر در ریه، کیسه های هوایی(آلوئول ها) قرار دارند که توسط رگ های خونی احاطه شده اند. در این منطقه است که کار تبادل گازهای تنفسی یعنی اکسیژن و دی اکسید کربن در بدن و توسط هموگلوبین خون انجام می شود. از یک سو خون سیاهرگی که دارای دی اکسید کربن بالا و اکسیژن کم است وارد می شود و از طرف مقابل خون سرخرگی که دارای اکسیژن بالاتر است خارج می شود. نیرو محرکه تبادل گازی در این منطقه نیز همین اختلاف فشار(غلظت) گاز ها در مویرگ ها و کیسه های هوایی است. چنانچه این کیسه های هوایی به هر دلیلی نتوانند کار تبادل گازی را انجام دهند به عنوان مثال در اثر عفونت، دچار تورم و ضخیم شدن جداره شوند و اکسیژن را عبور ندهند، سطح اکسیژن در خون کاهش می یابد و فرد دچار تنگی نفس و عارضه تنفسی می شود.

به طور کلی افرادی که دچار بیماری هایی مانند کرونا، بیماری مزمن اسنداد ریوی(COPD)، آسم، بیماری های قلبی، فیبروزهای ریوی و بیماری های مشابه هستند نیاز دارند که سطح اکسیژن خون را مرتب پایش کنند. عوامل زیر ممکن است سبب کاهش اکسیژن خون شوند:

• پر شدن کیسه ها هوایی ریه از خون، مایعات یا ذرات اضافی
• لخته خون در ریه.
• زخم شدن و یا از بین رفتن بافت ریه.
• فعالیت بدنی شدید و ناگهانی در صورت وجود بیماری قلبی و ریوی.
• عدم انجام صحیح عمل تنفس در فردی که به هر دلیلی این توانایی را از دست داده است.
• رفتن به ارتفاعات که در آنجا غلظت اکسیژن هوا کمتر است.

پایش مداوم سطح اکسیژن خون به پزشک این امکان را می دهد تا بتواند اثرات دارو و شیوه درمان تجویزی خود را ارزیابی کند و در صورت نیاز بیمار از دستگاه های کمک تنفسی مانند ونتیلاتور و اکسیژن درمانی (کپسول اکسیژن یا دستگاه اکسیژن ساز) استفاده کند.

نحوه عملکرد دستگاه پالس اکسیمتر

اکنون که با اهمیت اندازه گیری اکسیژن خون و عوامل کاهنده این میزان آشنا شدیم، نگاهی به نحوه اندازه گیری این کمیت توسط دستگاه پالس اکسیمتر خواهیم داشت. این دستگاه در محلی که بر روی انگشت یا بافت نازک بدن(مانند لاله گوش) قرار می گیرد دارای یک منبع نور LED با دو طول موج نور قرمز است. یکی از نورها، نور قرمز مرئی و دیگر پرتو نور فروسرخ نامرئی است. سنسور دستگاه میزان نوری که از بافت بدن رد می شود و میزان جذبی که توسط اکسی هموگلوبین در خون اتفاق می افتد را محاسبه می کند و درصد اکسیژن اشباع را اعلام می کند. این عدد در فرد سالم معمولا 95 تا 100 است. چنانچه عدد اندازه گیری شده کمتر از حالت استاندارد باشد یعنی سطح اکسیژن خون کم باشد، علائمی مانند تنگی نفس، سردرد، خستگی، سرگیجه، درد در ناحیه قفسه سینه و افزایش فشار خون در فرد بروز می کند و بهتر است که در این شرایط بیمار به پزشک متخصص مراجعه کند.

نکات مهم در هنگام اندازه گیری

در هنگام اندازه گیری و قرار گرفتن پروب دستگاه بر روی انگشت، هر عاملی بر روی پوست که در راه انتشار پرتو نور و جذب آن ممانعت ایجاد کند، می تواند عدد بدست آمده توسط دستگاه را با خطا همراه سازد. به عنوان مثال لاک ناخن به خصوص رنگ های مشکی، آبی و سبز به دلیل جاذب بودن پرتوهای نور تابیده شده توسط دستگاه پالس اکسیمتر، ممکن است باعث اشتباه در اندازه گیری شوند. عامل دیگری که در دقت عدد بدست آمده توسط دستگاه تاثیر دارد، شدت ضربان قلب است. به این معنی که ضربان قلب باید به قدری قوی باشد که خون را به تمام بدن و به محلی که پالس اکسیمتر به آن متصل است برساند تا اندازه گیری صحیح انجام شود. دما از عواملی است که بر شدت ضربان قلب تاثیر دارد و در مواردی که بیمار در دمای کمتر از دمای محیط است(به عنوان مثال در اتاق عمل) شدت ضربان قلب او کمتر است، بنابراین پالس اکسیمتر ممکن است عدد درست را نشان ندهد. در این موارد فاکتوری به نام PI یا ضریب پرفیوژن(Perfusion Index) تعریف می شود که بسته به شدت ضربان قلب ضعیف تا قوی عددی بین 0.02 تا 20 درصد را دارد. در دستگاه های پالس اکسیمتری که دارای ضریب PI هستند، سطح اکسیژن خون دقیق تر و بر اساس شدت ضربان قلب محاسبه می شود.

انواع پالس اکسیمتر

پالس اکسیمترها بر اساس شکل ظاهری و فاکتورهایی که اندازه گیری می کنند، دارای سه نوع هستند:

• پالس اکسیمتر انگشتی: این مدل دستگاه ها، بیشتر کاربرد خانگی دارند و کاربری آنها بسیار ساده است. دستگاه به راحتی مانند گیره بر روی انگشت قرار می گیرد و پس از چند ثانیه، درصد اکسیژن اشباع خون و ضربان قلب را بر روی صفحه نمایش خود نشان می دهد. این نوع دستگاه ها سبک و قابل حمل هستند و از نظر هزینه برای کاربر خانگی مقرون به صرفه می باشند.

• پالس اکسیمتر هند هلد(Hand held): این نوع از پالس اکسیمترها دارای صفحه نمایش جدا هستند که پروب اندازه گیری با کابل به آن متصل شده است. این دستگاه ها هم کاربرد خانگی و هم بیمارستانی دارند و دارای پروب جدا برای اندازه گیری در کودکان و اطفال نیز هستند.

• پالس اکسیمتر رومیزی: این دستگاه ها دارای دقت بسیار بالا هستند و معمولا در اتاق عمل، اورژانس و کاربردهای تخصصی پزشکی و درمانی استفاده می شوند. این دستگاه ها دارای پروب سنجش برای بزرگسالان، اطفال و کودکان هستند. امکان کار با باتری، کار در سرما و گرمای شدید و ذخیره سازی داده های مربوط به بیمار را دارند و کلیه شاخص های تخصصی که به پزشک در سنجش وضعیت بالینی بیمار کمک می کند را بر روی صفحه نمایش مجزای خود نشان می دهند.

پالس اکسیمتر در بازار تجهیزات پزشکی ایران:

در بازار تجهیزات پزشکی ایران انواع پالس اکسیمترها با برندهای مختلف وجود دارند. نکته ای که در هنگام خرید دستگاه پالس اکسیمتر باید در نظر داشت این است که دستگاه حتما از برند شناخته شده که دارای واردات قانونی و گارانتی معتبر است تهیه شود. از برندهای موجود در بازار ایران می توان به چویس مد، نلکور، ماسیمو، ریشتر و … اشاره کرد. فروشگاه اینترنی درمان شو شما را در خرید مناسب انواع دستگاه پالس اکسیمتر مشاوره و یاری می دهد