دستگاه ونتیلاتور چیست؟

عمل تنفس به کمک ماهیچه هایی انجام می شود که حجم قفسه سینه را تغییر می دهند و با ایجاد فشار مثبت و منفی، هوا را داخل و بیرون می برند. مهم ترین این ماهیچه ها عضله دیافراگم و عضلات بین دنده ای است. دستگاه ونتیلاتور که به آن دستگاه تنفس مصنوعی یا تهویه مصنوعی نیز گفته می شود دستگاهی است که در بخش های مختلف بیمارستان از جمله بخش مراقبت های ویژه(نوزادان و بزرگسالان)، اورژانس، اتاق عمل و بیهوشی استفاده می شود. این دستگاه مخصوص بیمارانی است که به طور دائم یا موقت قادر به تنفس نیستند و عمل تنفس را برای آن ها انجام می دهد. در واقع این دستگاه مانند عضلات تنفسی عمل کرده و با ایجاد فشارهای مناسب هوا را به داخل ریه ها برده و از آن ها خارج می کند.

معمولا بیمارانی از این دستگاه استفاده می کنند که مبتلا به مشکلات و التهاب های ریوی هستند یا تحت عمل های جراحی سخت قرار گرفته اند و به طور کامل قادر به تنفس نیستند. علاوه بر این مشکلات، در حین انواع جراحی ها بیمار تحت بیهوشی قرار دارد و نمی تواند به درستی تنفس کند. در این شرایط نیز از دستگاه ونتیلاتور استفاده می شود. این دستگاه به گونه ای طراحی و ساخته شده است که می تواند در صورت نیاز، هوای قابل تنفس را به همراه اکسیژن بیشتر به ریه بیمار رسانده و دی اکسید کربن را از ریه ها خارج کند. در تنظیمات دستگاه، میزان اکسیژن مورد نیاز، فشار هوای ورودی برای هر بیمار، سرعت و حجم تنفس مشخص می شود. سپس لوله دستگاه به بیمار متصل شده و هوا به ریه ها منتقل می شود. بیمار می تواند چند ساعت یا حتی چند سال از دستگاه ونتیلاتور استفاده کند. در چنین حالتی(معمولا برای استفاده بیش از 2 هفته) لوله مستقیما به گردن بیمار متصل می شود.

ونتیلاتورها در دو مدل ثابت و پرتابل ساخته می شوند. ونتیلاتور ثابت با استفاده از برق عمل می کند. در حالی که ونتیلاتور پرتابل علاوه بر برق یا باتری نیز کار می کند و سبک تر و کوچک تر از ونتیلاتور ثابت است. این دستگاه در آمبولانس، منزل و هم چنین در شرایط بحرانی در بیمارستان های صنعتی یا مکان هایی که نیاز به امداد رسانی دارند استفاده می شود. به منظور نگه داری از بیمار در منزل، می توان از ونتیلاتور پرتابل استفاده کرد که به راحتی جابجا می شود و فضای زیادی را اشغال نمی کند. این دستگاه دارای مشتقات مختلف نیز هست که شامل بای پپ و سی پپ می باشند. این دو دستگاه در شرایطی استفاده می شوند که بیمار در انجام دم یا بازدم دچار مشکل شده باشد یا آپنه و سایر مشکلات تنفسی، تنها بخشی از عمل تنفس را برای وی مختل کرده باشد.

دستگاه ونتیلاتور در چه شرایطی استفاده می شود؟

بیشترین کاربرد این دستگاه در جراحی هایی است که بیهوشی عمومی داده می شود و بیمار در حین بیهوشی نمی تواند تنفس عادی را انجام دهد. در این حالت ونتیلاتور تنفس بیمار را انجام می دهد و سپس بیمار می تواند در اتاق ریکاوری و پس از به هوش آمدن به صورت نرمال تنفس کند. البته پس از عمل قلب باز معمولا لازم است به مدت 6 تا 24 ساعت به منظور جلوگیری از هیپوکسمی از این دستگاه استفاده شود. کاربردهای دیگر این دستگاه در بیماری ها و مشکلات مختلف بدنی است مانند:

• آپنه یا قطع تنفس در اثر مصرف برخی داروها یا ضایعات مغزی.
• افزایش فشار داخل جمجمه که در این حالت با استفاده از کاهش سطح دی اکسید کربن، فشار داخل جمجمه کاهش داده می شود.
• هیپوکسمی یا کاهش شدید اکسیژن خون به خصوص در حالتی که این مشکل با استفاده از اکسیژن تراپی و دستگاه اکسیژن ساز برطرف نشود.
• انواع بیماری های حاد تنفسی که امکان تنفس کامل را از بیمار می گیرند.
• اختلال حرکت قفسه سینه در اثر ضعف یا فلج شدن عضلات تنفسی که در بیماری هایی مانند میاستنی گراو، گیلن باره و یا شکستن حداقل دو دنده از دو ناحیه رخ می دهد.
• در بیماران مبتلا به COVID-19 که نیاز به بستری شدن در بخش مراقبت های ویژه پیدا می کنند این دستگاه استفاده می شود تا اکسیژن کافی را به ریه ها رسانده و دی اکسید کربن را خارج کند و عمل تنفس را برای بیمار انجام دهد.

در واقع هدف از استفاده از این دستگاه درمان بیماری های ریوی نیست بلکه این دستگاه یک روش کمکی برای بهبود بیماری است. زیرا این دستگاه در مدت زمانی که ریه در حال بهبود به وسیله دارو است، عملکرد تنفس را انجام داده و نیاز آن را تامین می کند. این دستگاه بیمار را درمان نمی کند بلکه وی را زنده نگه می دارد تا سیستم تنفسی به کمک دارو یا درمان های مختلف بهبود پیدا کند. در واقع کادر درمان تلاش می کنند که بیمار هرچه زودتر بتواند از دستگاه ونتیلاتور جدا شود. پیش از استفاده از دستگاه ونتیلاتور، شرایط بیمار به طور کامل بررسی می شود و در صورتی از این دستگاه کمک گرفته می شود که راه کمکی دیگری وجود نداشته باشد. معمولا بیماران در این حالت دچار علائم زیر می شوند:

• میزان تنفس افزایش می یابد و دی اکسید کربن خون بالا می رود.
• بیمار حالت پریشان پیدا می کند.
• سرعت تنفس به حدود 28 بار در دقیقه می رسد. در حالی که در شرایط عادی سرعت تنفس 15 بار در دقیقه است.

اجزای دستگاه ونتیلاتور:

دستگاه ونتیلاتور از بخش های زیر تشکیل شده است:

• کمپرسور: ایجاد کننده هوای فشرده
• میکسر: هوا و اکسیژن را ترکیب می کند
• مرطوب کننده: گرم کردن و مرطوب کردن هوای فشرده
• ترالی: حمل دستگاه و ماسک و لوله آن
• نبولایزر: انتقال داروهای ریوی استنشاقی به ریه بیمار
• صفحه نمایش دستگاه که تنظیمات و اطلاعات مختلف بر روی آن نشان داده می شود

با استفاده از دستگاه ونتیلاتور، تنفس بیمار به راحتی و با نظم انجام گرفته و راه هوایی بیمار پایدار نگه داشته می شود. علاوه بر این اکسیژن کافی به بیمار می رسد و بدن می تواند به کمک این وسیله و داروها روند درمان را به خوبی طی کند.

نحوه عملکرد دستگاه ونتیلاتور:

برای استفاده از دستگاه ونتیلاتور، ابتدا یک لوله مخصوص در بینی یا نای بیمار قرار داده می شود. البته لازم به ذکر است که اگر بیمار مدت طولانی تری از دستگاه استفاده کند باید یک سوراخ روی قسمت جلوی گردن ایجاد شده و لوله از آن وارد نای بیمار شود. این لوله به دستگاه وصل می شود و دستگاه فشار مثبت و منفی ایجاد کرده و هوای فشرده را که در میکسر با اکسیژن مخلوط شده است وارد ریه ها می کند. سپس از طریق بازدم، دی اکسید کربن را خارج می نماید. هوایی که وارد ریه ها می شود در قسمت مرطوب کننده دستگاه گرم و مرطوب شده و سپس به ریه ها انتقال می یابد.

تنظیمات و مدهای دستگاه ونتیلاتور:

تنظیمات دستگاه ونتیلاتور بسیار متنوع است و باید با توجه به شرایط بیمار اعمال شود تا بهترین عملکرد را ایجاد کند. در ادامه به بررسی پارامترهای تنظیم شونده دستگاه می پردازیم:

• FIO₂: میزان اکسیژنی که در هر دم از طریق دستگاه به سیستم تنفسی بیمار منتقل می شود.
• نرخ یا Rate: تعداد تنفسی که در هر دقیقه توسط ونتیلاتور به بیمار اعمال می شود.
• حجم جاری یا Tidal Volume: حجم هوایی که در هر تنفس وارد ریه بیمار می شود.
• فشار اوج دمی یا Peak inspiratory pressure (PIP): بالاترین فشاری که هنگام دم به ریه بیمار وارد می شود. این فشار قابل تنظیم است و با واحد cmH₂O اندازه گیری می شود.
• حساسیت یا Sensitivity: حساسیت دستگاه به تنفس آگاهانه بیمار یا تلاش بیمار برای تنفس. در صورتی که این حالت توسط دستگاه تشخیص داده شود برای کمک به تنفس بیمار یا اعمال تنفس مصنوعی فعال می شود.
• ماکزیمم جریان یا Peak Flow: مقدار جریان هوایی که در هر تنفس به ریه بیمار اعمال می شود.
• زمان دم و بازدم یا Inspiratory and expiratory time: زمانی که طول می کشد تا یک چرخه کامل تنفس انجام شود. این زمان معمولا دو تا سه برابر زمان دم است.
• چرخه تنفس یا Cycling: چرخه های تنفسی که از ونتیلاتور به سیستم تنفسی بیمار وارد می شوند می توانند Volume cycled، Time cycled یا Flow cycled باشند.
• محدودیت یا Limit: امکان محدود کردن حجم، فشار و زمان تنفس توسط دستگاه.

دستگاه ونتیلاتور دارای مدهای مختلف است که حالات تنفسی و نحوه و زمان آن ها را مشخص می کنند. این مدها عبارتند از:

• A/C یا Assist/control: در این مد، فشار یا حجم تنفس کنترل شده و در هر تنفس – چه توسط دستگاه و چه توسط بیمار- دستگاه با توجه به تنظیمات نرخ تنفس، مقدار تنفس یکسانی را برای بیمار اعمال می کند.
• CPAP یا Continuous positive airway pressure ventilation: در این حالت تمام مراحل تنفس توسط خود بیمار انجام می شود و دستگاه درصد اکسیژن اعمال شده و حجم و فشار هوای تکمیل کننده تنفس بیمار را کنترل می کند. در واقع در این مد، حجم تنفس جاری و تعداد تنفس آگاهانه توسط بیمار مشخص می شود و دستگاه می تواند در صورت نیاز یک فشار مثبت برای دم بیمار ایجاد کند تا تنفس بیمار راحت تر شود.
• SIMV یا Synchronized intermittent mandatory ventilation: در این مد، دستگاه با تنفس آگاهانه بیمار هماهنگ شده و ترکیبی از تنفس مصنوعی کامل توسط دستگاه و تنفس آگاهانه توسط بیمار ایجاد می شود.
• PC یا PCV یا Pressure control ventilation: این حالت در مدهای A/C و SIMV استفاده می شود و در آن مقدار مشخصی از فشار در حین دم و زمان دم نیز تنظیم می شود.
• PS یا PSV یا Pressure support ventilation: این حالت در مدهای CPAP و SIMV استفاده شده و در آن فشار دم تنظیم می شود. تفاوت آن با PC در این است که در این حالت پس از پر شدن ریه ها، دم متوقف شده و جریان اعمال شده تا میزان مشخصی که در دستگاه تعیین شده کاهش می یابد. در این حالت نرخ تنفس، زمان دم، حجم جاری و نرخ جریان با توجه به بیمار تعیین می شود.
• PEEP یا Positive end expiratory pressure: در این مد مقداری فشار مثبت در انتهای بازدم اعمال می شود تا از بسته شدن کامل ریه ها جلوگیری شود.

آلارم ها و هشدارهای دستگاه ونتیلاتور:

در دستگاه ونتیلاتور معمولا هشدارهایی به صورت دیداری یا شنیداری وجود دارند. در حالت دیداری چراغ اخطار روشن شده یا یک پیام بر روی صفحه نمایش دستگاه نشان داده می شود. در حالت شنیداری نیز آلارم هایی به صدا در می آیند. این هشدارها به شرح زیر می باشند:

• Mains disconnect: سیم برق قطع شده است
• Battery lost: سیم باتری خارجی قطع شده است. این هشدار در حالتی ایجاد می شود که ونتیلاتور به باتری خارجی وصل شده باشد.
• Low battery: سطح شارژ باتری داخلی کمتر از 20% است و باید دستگاه سریعا به برق وصل شده و باتری شارژ شود.
• Empty battery: باتری داخلی کمتر از 5% شارژ دارد و باید دستگاه سریعا به برق وصل شود.
• Connect circuit: مدار تنفسی بیمار از دستگاه جدا شده یا اشتباه وصل شده است.
• Change circuit: مدار تنفسی اشتباه انتخاب شده است.
• P. Lost: سنسور فشار قطع شده است.
• Low pressure: مدار تنفسی جدا شده یا اشتباه وصل شده است.
• High pressure: یکی از اجزای مدار تنفسی مسدود شده است. در این حالت باید بیمار ساکشن شود. و مدار تنفسی چک شده و در صورت خمیدگی صاف شود.
• Low Vti or low Vte: حجم کم دم و بازدم.
• High Vti: حجم بالای دم.
• Tech [n]: هشدار فنی. n شماره ای است که نوع هشدار را مشخص می کند.
• Turbine: توربوفن دستگاه از کار افتاده است.
• Temp out of range: دمای باتری داخلی خیلی زیاد یا خیلی کم است.
• Check date and time: سطح شارژ باتری حافظه پایین است.

برای استفاده از دستگاه ونتیلاتور باید چه مواردی رعایت شود؟

• هنگام قرار دادن لوله دستگاه در دهان یا بینی بیمار باید دقت شود که صدمه و خون ریزی رخ ندهد و دندان ها آسیب نبینند.
• بررسی منظم تنظیمات دستگاه مانند سطح اکسیژن خون بیمار
• بررسی حالت های بیمار از جمله سطح درد و اضطراب و صدای تنفس بیمار
• قرار دادن دستگاه ساکشن و آمبوبگ در نزدیکی بیمار و آشنایی با نحوه کار با آن ها
• جلوگیری از عفونت: یکی از مهم ترین مشکلات در حین استفاده از دستگاه ونتیلاتور پنومونی یا عفونت ریه است. برای جلوگیری از این مشکل باید ترجیحا قسمت بالای تخت بیمار دارای شیب 30 تا 45 درجه باشد، هر روز مقدار آرام بخش کم شود و میزان آمادگی بیمار برای خارج کردن لوله بررسی شود، برای جلوگیری از زخم معده از یک داروی مناسب استفاده شود.
• آموزش بیمار و خانواده بیمار

خرید ونتیلاتور در بازار تجهیزات پزشکی ایران:

انواع مختلف دستگاه ونتیلاتور در بازار تجهیزات پزشکی ایران وجود دارند. هنگام خرید این وسیله باید دقت شود که دستگاه مدهای لازم را داشته باشد و تنظیمات آن مانند میزان اکسیژن مورد نیاز بیمار به راحتی قابل انجام باشد. علاوه بر این، تمام قسمت های دستگاه به درستی عمل کنند و ایمنی کافی برای بیمار فراهم شود. این دستگاه در برندهای مختلف رزمد(Resmed)، تی برد Tbird و لوون اشتاین(Lowenstein) در وبسایت درمان شو به فروش می رسد. شما می توانید با مراجعه به وبسایت فروشگاه درمان شو این دستگاه را مشاهده و خریداری نمایید.